Các nhà khoa học đã xác nhận sự tồn tại của một hành tinh có thể sở hữu điều kiện lý tưởng để duy trì sự sống, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong ngành thiên văn học. Nhóm nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời Trottier (Canada), phối hợp với NASA, vừa công bố phát hiện hành tinh L98–59 f – một ‘siêu Trái Đất’ quay quanh sao lùn đỏ L98–59.

Hành tinh này nằm trong ‘vùng có thể ở được’ – khu vực mà nước lỏng có khả năng tồn tại trên bề mặt hành tinh, điều kiện tiên quyết cho sự sống như trên Trái Đất. Khoảng cách từ L98–59 f đến Trái Đất chỉ khoảng 35 năm ánh sáng, làm cho nó trở thành một trong những hành tinh quan trọng được phát hiện gần đây.

Ông Charles Cadieux, tác giả chính của nghiên cứu, nhận định rằng việc tìm ra một hành tinh ôn hòa trong một hệ sao nhỏ gọn là một bước tiến quan trọng. Nó minh chứng cho sự đa dạng phong phú của các hệ hành tinh bên ngoài Hệ Mặt Trời, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của việc nghiên cứu những hành tinh quay quanh các sao lùn đỏ – loại sao phổ biến nhất trong vũ trụ.

Hệ sao L98–59 được phát hiện lần đầu vào năm 2019 với bốn hành tinh đã biết. Nhờ kết hợp thêm dữ liệu từ các đài quan sát dưới mặt đất và các phép đo chính xác hơn, các nhà khoa học giờ đây đã bổ sung hành tinh thứ năm – L98–59 f vào danh sách.

L98–59 f được phát hiện nhờ theo dõi những dao động rất nhỏ trong chuyển động của ngôi sao. Phương pháp này đòi hỏi công nghệ đo đạc cực kỳ chính xác và độ tin cậy cao. Các nhà nghiên cứu tính toán rằng lượng năng lượng mà L98–59 f nhận được từ sao chủ tương đương với mức năng lượng Trái Đất nhận từ Mặt Trời, củng cố thêm giả thiết rằng hành tinh này có thể sở hữu nước dạng lỏng và là ứng viên sáng giá cho sự sống ngoài Trái Đất.

Nhóm nghiên cứu cũng công bố thêm các thông tin quan trọng về bốn hành tinh còn lại trong hệ. Trong đó, L98–59 b – hành tinh gần sao chủ nhất, có kích thước bằng 84% Trái Đất và khối lượng bằng khoảng một nửa. Hai hành tinh tiếp theo trong hệ được cho là có địa chất tương đồng với vệ tinh Io của Sao Mộc – nơi nổi tiếng với hoạt động núi lửa mãnh liệt. Riêng hành tinh thứ tư có thể là một ‘thế giới nước’, với cấu trúc chứa phần lớn là chất lỏng.

Giáo sư René Doyon, một trong các đồng tác giả của nghiên cứu, cho rằng hệ hành tinh L98–59 cung cấp một cơ hội độc đáo để trả lời các câu hỏi nền tảng trong lĩnh vực nghiên cứu hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời. Với sự đa dạng về cấu trúc và đặc tính vật lý, L98–59 là một phòng thí nghiệm thiên nhiên lý tưởng để nghiên cứu cách mà các hành tinh loại siêu Trái Đất hoặc tiểu Hải Vương hình thành.

Nhóm nghiên cứu cho biết, sau bước phát hiện quan trọng này, họ sẽ tiếp tục sử dụng kính viễn vọng không gian James Webb – công cụ hiện đại nhất hiện nay để phân tích kỹ hơn thành phần khí quyển và bề mặt của các hành tinh trong hệ sao L98–59.

Việc phát hiện L98–59 f – hành tinh có khả năng hỗ trợ sự sống ở khoảng cách tương đối gần Trái Đất – không chỉ là bước tiến khoa học mà còn mở ra nhiều hy vọng về khả năng tồn tại sự sống ngoài hành tinh trong vũ trụ rộng lớn.

Một nhóm các nhà khoa học quốc tế đã sử dụng hệ thống kính viễn vọng vô tuyến mạnh mẽ CHIME (Canadian Hydrogen Mapping Experiment) tại Canada để phát hiện một hiện tượng vũ trụ hiếm và độc đáo, được đặt tên là ‘kỳ lân vũ trụ’. Vật thể này, còn được gọi là CHIME J1634+44 hoặc ILT J163430+445010, thuộc lớp thiên thể được biết đến với tên gọi ‘Biến động vô tuyến chu kỳ dài’ (LPT), nổi tiếng với việc phát ra các đợt sóng vô tuyến lặp lại theo thang thời gian từ vài phút đến vài giờ.

Điều khiến CHIME J1634+44 trở nên đặc biệt và thu hút sự chú ý của các chuyên gia là chu kỳ phát xạ sóng vô tuyến của nó. Cụ thể, vật thể này có hai chu kỳ riêng biệt: một chu kỳ là 841 giây (hơn 14 phút) và một chu kỳ khác là 4206 giây (khoảng 70 phút). Điều đáng chú ý hơn nữa là chu kỳ thứ cấp dài hơn chính xác 5 lần so với chu kỳ chính. Sự tồn tại của hai chu kỳ phát xạ này cho thấy một sự phức tạp và độc đáo trong cơ chế phát xạ của ‘kỳ lân vũ trụ’.

Đáng nói hơn, các quan sát và phân tích ban đầu cho thấy tốc độ quay của vật thể này đang tăng nhanh theo thời gian. Đây là một đặc điểm khá bất thường vì hầu hết các sao xung, một dạng quay nhanh của sao neutron, thường có tốc độ quay giảm dần do sự tiêu hao năng lượng. Sự tăng tốc độ quay này là một hiện tượng chưa từng được quan sát trước đây trong vũ trụ, và nó đã kích thích sự tò mò của các nhà nghiên cứu.

Để giải thích những đặc điểm độc đáo của CHIME J1634+44, các chuyên gia đã đưa ra giả thuyết rằng ‘kỳ lân vũ trụ’ có thể là một hệ thống nhị nhân bao gồm một sao neutron và một thiên thể bí ẩn khác đang quay quanh nhau. Thiên thể đồng hành này có thể là một sao neutron khác, một sao lùn trắng hoặc thậm chí là một sao lùn nâu. Một khả năng khác được xem xét là sao neutron đang trong quá trình “ăn thịt” dần người bạn đồng hành của mình, điều này đã cung cấp thêm năng lượng cho nó để tăng tốc độ quay.

Khám phá này không chỉ mở ra những hướng nghiên cứu mới về các hiện tượng vũ trụ chưa được hiểu rõ mà còn nhấn mạnh sự đa dạng và phong phú của các thiên thể trong vũ trụ. Việc tiếp tục nghiên cứu ‘kỳ lân vũ trụ’ CHIME J1634+44 sẽ giúp các nhà khoa học có cơ hội hiểu sâu hơn về các quá trình vật lý thiên văn phức tạp và có thể thách thức những hiểu biết hiện tại của chúng ta về vũ trụ.

Thông tin chi tiết về phát hiện này đã được công bố trong các tạp chí khoa học và có thể được tìm thấy tại các liên kết từ các tổ chức nghiên cứu hàng đầu. Sự kiện này một lần nữa khẳng định sự quan trọng của việc khám phá và nghiên cứu vũ trụ, mang lại những hiểu biết mới mẻ và thú vị về không gian và các thiên thể trong đó.

Các nhà thiên văn học đã phát hiện ra hơn một chục thiên hà ‘ngủ đông’ mà đã ngừng hình thành sao trong vòng một tỷ năm đầu tiên sau Vụ nổ Big Bang. Khám phá này, được thực hiện bằng dữ liệu từ Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST), làm sáng tỏ một giai đoạn thú vị trong cuộc sống của các thiên hà đầu tiên và có thể cung cấp thêm manh mối về cách các thiên hà tiến hóa.

Có một số lý do khiến các thiên hà ngừng hình thành sao mới. Một trong số đó là sự hiện diện của các lỗ đen siêu lớn ở trung tâm của chúng. Những quái vật này phát ra bức xạ mạnh, làm nóng và làm giảm khí lạnh, thành phần quan trọng nhất cho sự hình thành sao. Ngoài ra, các thiên hà lân cận lớn hơn có thể làm giảm khí lạnh hoặc làm nóng nó, dẫn đến ngừng hình thành sao. Kết quả là, những thiên hà này có thể vẫn ở trạng thái ngủ đông vô thời hạn hoặc trở nên ‘bị triệt tiêu’.

Một lý do khác khiến các thiên hà trở nên không hoạt động là phản hồi sao. Đó là khi khí trong thiên hà được làm nóng và đẩy ra ngoài do các quá trình sao như siêu tân tinh, gió sao mạnh, hoặc áp lực liên quan đến ánh sáng sao. Thiên hà sau đó trải qua một giai đoạn ‘yên tĩnh’ tạm thời.

Điều này thường là một giai đoạn tạm thời, kéo dài khoảng 25 triệu năm, Alba Covelo Paz, sinh viên tiến sĩ tại Đại học Geneva và tác giả chính của nghiên cứu mới mô tả phát hiện, cho biết. Trong hàng triệu năm, khí đã bị đẩy ra sẽ rơi trở lại, và khí ấm sẽ làm mát lại. Khi có đủ khí lạnh, thiên hà có thể bắt đầu hình thành sao mới.

Trong khi giai đoạn ngủ đông thường được quan sát thấy ở các thiên hà gần đó, các nhà thiên văn học chỉ tìm thấy bốn thiên hà ngủ đông trong tỷ năm đầu tiên của vũ trụ. Ba trong số đó có khối lượng dưới một tỷ khối lượng mặt trời và một có khối lượng trên 10 tỷ khối lượng mặt trời. Các quan sát hạn chế và thuộc tính phân tán của các thiên hà ngủ đông không đủ để có cái nhìn rõ ràng về sự hình thành sao sớm.

Tuy nhiên, sử dụng dữ liệu quang phổ nhạy của JWST, một nhóm các nhà thiên văn học quốc tế đã phát hiện ra 14 thiên hà ngủ đông có khối lượng trong phạm vi rộng ở vũ trụ đầu tiên, cho thấy các thiên hà ngủ đông không bị giới hạn ở mức khối lượng thấp hoặc rất cao.

Các phát hiện này đã được tải lên cơ sở dữ liệu bản thảo arXiv vào ngày 27 tháng 6 và chưa được đánh giá đồng nghiệp.

Các nhà nghiên cứu không ngờ rằng họ sẽ thấy các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên. Bởi vì những thiên hà này còn trẻ, chúng nên đang hình thành nhiều sao mới, các nhà thiên văn học đã nghĩ. Nhưng trong một bài báo năm 2024, các nhà nghiên cứu đã mô tả phát hiện đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên.

Sự khám phá đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên là một cú sốc vì thiên hà đó đã được quan sát trước đó với Hubble, nhưng chúng tôi không thể biết nó ngủ đông cho đến khi JWST, Paz cho biết.

Không giống như Kính viễn vọng không gian Hubble, công cụ NIRSpec của JWST có thể nhìn thấy ánh sáng từ những thiên hà này đã bị dịch chuyển về phía bước sóng hồng ngoại gần, và cũng cung cấp chi tiết quang phổ về nó.

Các nhà thiên văn học đã tò mò muốn biết tại sao các thiên hà đầu tiên ngừng hình thành sao và liệu điều này có phổ biến trong phạm vi rộng của khối lượng sao. Một giả thuyết là các thiên hà có sự bùng nổ hình thành sao và sau đó là giai đoạn yên tĩnh trước khi bắt đầu lại. Paz và nhóm của cô đã tìm kiếm các thiên hà đang ở giữa các vụ bùng nổ hình thành sao.

Họ đã sử dụng dữ liệu thiên hà có sẵn công khai trong Lưu trữ DAWN JWST. Họ đã kiểm tra ánh sáng của khoảng 1.600 thiên hà, tìm kiếm dấu hiệu của sao mới không hình thành. Họ cũng tập trung vào các dấu hiệu rõ ràng của sao trung niên hoặc già trong ánh sáng của các thiên hà.

Nhóm đã tìm thấy 14 thiên hà, có khối lượng từ khoảng 40 triệu đến 30 tỷ khối lượng mặt trời, đã ngừng hình thành sao. Chúng tôi hiện đã tìm thấy 14 nguồn hỗ trợ quá trình bùng nổ này, và chúng tôi đã tìm thấy tất cả đều đã ngừng hình thành sao từ 10 đến 25 triệu năm trước khi chúng tôi quan sát chúng, Paz giải thích.

Điều đó có nghĩa là 14 thiên hà này đã được tìm thấy để tuân theo hình thành sao theo kiểu ngừng-đi, thay vì liên tục hình thành sao, và chúng đã yên tĩnh trong ít nhất 10 đến 25 triệu năm.

Giai đoạn ngủ đông này cho thấy các thiên hà này có thể sẽ tiếp tục hình thành sao trong tương lai, nhưng vẫn còn sự không chắc chắn, Paz thêm. Chúng tôi không thể xác nhận nó chắc chắn vì chúng tôi không biết làm thế nào lâu họ sẽ vẫn ở trạng thái ngủ đông, và nếu họ tình cờ ở trạng thái ngủ đông thêm 50 triệu năm nữa, điều này sẽ cho thấy nguyên nhân của sự tắt của chúng là khác.

Tình huống này sẽ cho thấy các thiên hà này đã chết. Tuy nhiên, các thuộc tính hiện tại của các thiên hà này hỗ trợ một chu kỳ hình thành sao liên tục.

Bởi vì các thiên hà ngủ đông rất hiếm, vẫn còn nhiều điều bí ẩn về chúng. Tuy nhiên, các nhà thiên văn học hy vọng các quan sát trong tương lai sẽ giúp làm sáng tỏ các nhà máy sao đang ngủ này.

Một chương trình JWST sắp tới có tên là ‘Sleeping Beauties’ sẽ dành riêng cho việc khám phá các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên, Paz cho biết. Chương trình này sẽ cho phép các nhà thiên văn học ước tính thời gian một thiên hà ở trạng thái yên tĩnh và giúp họ hiểu rõ hơn về quá trình hình thành sao liên tục.

Vẫn còn nhiều điều chưa biết đối với chúng tôi, nhưng chúng tôi đã tiến một bước gần hơn đến việc giải mã quá trình này, Paz cho biết.