Theo báo Tuổi trẻ, ngày 6/6/2024, Cơ quan Cảnh sát Điều tra Bộ Công an (C03) đã công bố kết luận điều tra giai đoạn 2 vụ án tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn (SCB) và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát. Theo đó, bà Trương Mỹ Lan, cựu Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, cùng 33 bị can khác bị đề nghị truy tố với các tội danh nghiêm trọng, bao gồm lừa đảo chiếm đoạt tài sản, rửa tiền và vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới.

Bà Trương Mỹ Lan tại phiên tòa sơ thẩm xét xử vụ án xảy ra ở Ngân hàng SCB – Ảnh: HỮU HẠNH

Vận Chuyển Trái Phép Hơn 4,5 Tỷ USD

Kết quả điều tra xác định bà Trương Mỹ Lan đứng đầu một tổ chức thực hiện các giao dịch vận chuyển trái phép tổng cộng hơn 4,5 tỷ USD (tương đương khoảng 106.000 tỷ đồng) qua biên giới. Cụ thể:

• Trong giai đoạn từ tháng 10/2012 đến tháng 10/2022, 21 công ty thuộc hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát đã chuyển hơn 1,5 tỷ USD ra nước ngoài thông qua các hợp đồng giả mạo.
• Đồng thời, các công ty liên quan nhận hơn 3 tỷ USD từ nước ngoài về Việt Nam, vi phạm quy định pháp luật.

Các giao dịch này được ngụy trang dưới hình thức hợp đồng mua bán cổ phần, góp vốn, tư vấn hoặc vay nợ, nhằm che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của dòng tiền.

Phát Hành Trái Phiếu Khống Gây Thiệt Hại Lớn

Bà Lan và các đồng phạm bị cáo buộc phát hành 25 gói trái phiếu không có tài sản đảm bảo, với tổng giá trị hơn 30.869 tỷ đồng, thông qua bốn pháp nhân, bao gồm Công ty Cổ phần Tập đoàn Đầu tư An Đông, Công ty Cổ phần Đầu tư Quang Thuận, Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Sunny World, và Công ty Cổ phần Dịch vụ – Thương mại TP.HCM. Hiện các gói trái phiếu này để lại dư nợ hơn 30.081 tỷ đồng, ảnh hưởng đến hơn 35.000 nhà đầu tư, với khả năng thanh toán gần như bằng không.

Rửa Tiền Quy Mô Khủng

Kết luận điều tra cho thấy bà Trương Mỹ Lan chủ mưu các hoạt động rửa tiền với tổng giá trị hơn 445.000 tỷ đồng, bao gồm:

• Hơn 415.000 tỷ đồng từ hành vi tham ô tài sản tại SCB.
• Khoảng 30.000 tỷ đồng từ hành vi lừa đảo thông qua các gói trái phiếu khống.

Chiếm Đoạt Hàng Trăm Nghìn Tỷ Đồng Từ SCB

Trong giai đoạn từ năm 2012 đến 2022, bà Lan bị cáo buộc chỉ đạo lập hồ sơ vay vốn khống để rút tiền từ SCB, gây thiệt hại nghiêm trọng:

• Từ năm 2012 đến 2017, bà Lan chỉ đạo lập hồ sơ khống cho 304 khách hàng với 368 khoản vay, để lại dư nợ hơn 132.000 tỷ đồng, gây thiệt hại hơn 64.000 tỷ đồng.
• Từ năm 2018 đến tháng 10/2022, bà tiếp tục chỉ đạo lập 916 hồ sơ vay vốn khống với tổng giá trị 545.000 tỷ đồng, chiếm đoạt 304.000 tỷ đồng và gây thiệt hại thêm gần 130.000 tỷ đồng tiền lãi.

Tổng cộng, các công ty thuộc hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát hiện có gần 1.300 khoản vay với dư nợ lên đến 677.000 tỷ đồng.

Hối Lộ Để Che Giấu Sai Phạm

Bà Lan bị cáo buộc chỉ đạo cấp dưới chi 5,2 triệu USD để hối lộ bà Đỗ Thị Nhàn, cựu Cục trưởng Cục Thanh tra, Giám sát Ngân hàng Nhà nước, trong bốn lần giao dịch nhằm giúp SCB tránh bị đưa vào diện kiểm soát đặc biệt.

Bản Án Trước Đó và Kháng Cáo

Trước đó, Tòa án Nhân dân TP.HCM đã tuyên phạt bà Trương Mỹ Lan mức án tử hình về tội tham ô tài sản, 20 năm tù về tội vi phạm quy định cho vay, và 20 năm tù về tội đưa hối lộ, với tổng hợp hình phạt là tử hình. Tòa xác định bà Lan thâu tóm 91,5% cổ phần SCB thông qua các cá nhân và pháp nhân đứng tên hộ. Hiện bà Lan đã kháng cáo toàn bộ bản án, đề nghị xem xét lại tội danh và mức án.

Tác Động Và Hệ Lụy

Vụ án tại SCB và Vạn Thịnh Phát là một trong những vụ án kinh tế nghiêm trọng nhất tại Việt Nam, gây thiệt hại hàng trăm nghìn tỷ đồng và ảnh hưởng đến hàng chục nghìn nhà đầu tư. Các hành vi vi phạm của bà Trương Mỹ Lan không chỉ làm suy giảm niềm tin vào hệ thống tài chính mà còn đặt ra thách thức lớn cho cơ quan quản lý trong việc ngăn chặn các hoạt động tương tự. Vụ án đang được tiếp tục xử lý theo đúng quy định pháp luật.

Năm 2022, kinh tế thế giới chứng kiến những biến động chưa từng thấy, khiến kinh tế trong nước khó tránh bị ảnh hưởng. Bằng sự vững vàng, NHNN đã điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, hỗ trợ tăng trưởng. Mặc dù vậy, tại một số thời điểm nhất định, hệ thống ngân hàng năm 2022 cũng trải qua những thách thức lớn.

Cùng báo Đầu tư điện tử – baodautu.vn- điểm lại những sự kiện chấn động ngành ngân hàng năm 2022.

1.     Nới biên độ tỷ giá 2% và cú xoay chiều ngược dòng bất ngờ của tỷ giá

Từ tháng 9/2022, thị trường ngoại hối trong nước gặp áp lực lớn sau khi lạm phát toàn cầu liên tục tăng mạnh, Cục dự trữ liên bang Mỹ (Fed) liên tục điều chỉnh nhanh, mạnh lãi suất điều hành khiến đồng bạc xanh tăng giá lên mức cao nhất trong vòng 20 năm. Tâm lý găm giữ tỷ giá tăng trở lại. Trong bối cảnh này, NHNN đã nhiều lần tăng giá bán USD.

Đặc biệt, ngày 17/10, NHNN đã công bố quyết định điều chỉnh biên độ tỷ giá giao ngay USD/VND từ mức ±3% lên ±5%, có hiệu lực ngay. Giá bán ra USD lập tức điều chỉnh tăng vọt từ 23.925 VND lên 24.380 VND, tương đương mức tăng tới 455 VND. Đây là bước tăng mạnh chưa từng thấy của nhà điều hành trong nhiều năm qua. Tỷ giá USD trên thị trường tự do đã có thời điểm vượt 25.000 đồng/USD.

Cũng trong giai đoạn này, NHNN tăng cường bán ngoại tệ từ Quỹ dự trữ ngoại hối quốc gia để can thiệp thị trường (ước bán khoảng 25 tỷ USD). Đồng thời, NHNN cũng tái khởi động phát hành tín phiếu trên thị trường mở sau hơn hai năm ngừng hoạt động này nhằm hỗ trợ thanh khoản.

Tuy vậy, thị trường ngoại tệ đã hạ nhiệt khá nhanh sau khi lạm phát của Mỹ có dấu hiệu hạ nhiệt, đặc biệt là sau khi Fed phát tín hiệu có thể giảm lãi suất từ năm 2024. Tiền đồng từ chỗ mất giá khoảng 8,6% cuối tháng 10/2022 đã chỉ còn mất giá 3,81% vào cuối tháng 12/2022. Thanh khoản ngoại tệ thị trường bắt đầu dồi dào hơn, NHNN cũng bắt đầu mua ngoại tệ can thiệp trở lại vào giữa tháng 12/2022.

Một thành công nữa trong điều hành tỷ giá năm 2022 là ngày 10/11/2022, Bộ Tài chính Hoa Kỳ ban hành Báo cáo về “Chính sách kinh tế vĩ mô và ngoại hối của các đối tác thương mại lớn của Hoa Kỳ”. Theo đó, trong kỳ báo cáo này, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã đưa Việt Nam ra khỏi Danh sách giám sát về thao túng tiền tệ, đồng thời, đánh giá cao công tác điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá của NHNN trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức.

2.     Ngân hàng Nhà nước 2 lần tăng lãi suất điều hành

Trong bối cảnh Fed liên tục tăng lãi suất, gây áp lực lớn tới tỷ giá, tạo sức ép lên lạm phát, trong tháng 9 và tháng 10/2022, NHNN đã 2 lần tăng lãi suất điều hành  với tổng mức tăng 2%/năm.

NHNN đánh giá, đây là giải pháp kịp thời, phù hợp với xu hướng chung trên toàn thế giới để ưu tiên kiểm soát lạm phát, giữ ổn định thị trường ngoại tệ, tạo dư địa thích ứng mới với các biến động trên thị trường, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô đảm bảo an toàn hệ thống. Tại thời điểm NHNN tăng lãi suất cuối tháng 10/2022, tỷ giá trên thị trường đã tăng 8,6%.

 Trước đó, NHNN giữ nguyên lãi suất điều hành 8 tháng đầu năm 2022 trong bối cảnh các quốc gia đua nhau tăng lãi suất để đối phó với lạm phát (tính từ đầu năm 2022 đến nay, có tổng cộng 340 lượt tăng lãi suất trên toàn cầu).  Động thái tăng lãi suất của NHNN vào thời điểm tỷ giá căng thẳng, dự báo Fed tiếp tục kéo dài lộ trình tăng lãi suất được giới chuyên gia đánh giá là hợp lý.

Mặc dù vậy, sau khi NHNN tăng lãi suất điều hành, cộng với tác động từ “sự cố” SCB bị kiểm soát đặc biệt, cuộc đua tăng lãi suất huy động vọt tăng. Lãi suất huy động trên thị trường kỳ hạn 6 tháng đã lên tới trên 12%, khiến doanh nghiệp vô cùng lo lắng.

Trước tình hình này, ngày 15/12, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam đã kêu gọi thống nhất áp dụng mức lãi suất huy động tại các kỳ hạn tối đa 9,5%/năm. Ngày 22/12, Thống đốc NHNN phát đi công văn, trong đó nhấn mạnh sẽ theo dõi các trường hợp tổ chức tín dụng tiếp tục tăng lãi suất và có biện pháp xử lý. Mặt bằng lãi suất đã hạ nhiệt đôi chút sau động thái này của NHNN.

3.     Kiểm soát đặc biệt SCB và cú sốc thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Đầu tháng 10/2022, Tập đoàn An Đông và một số lãnh đạo Tập đoàn Vạn Thịnh Phát bị khởi tố điều tra về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, cụ thể là có hành vi gian dối trong việc phát hành, mua bán trái phiếu đã khiến người dân ồ ạt đi rút tiền khỏi SCB cũng như yêu cầu ngân hàng này mua lại trái phiếu do An Đông phát hành. Sự việc xảy ra khiến SCB rơi vào tình trạng khó khăn. Sau đó, ngay trong tháng 10/2022, NHNN đã tuyên bố đưa SCB vào diện kiểm soát bắt buộc.

Khi sự cố SCB và cuộc khủng hoảng trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp diễn ra, thanh khoản của hệ thống ngân hàng một số thời điểm có dấu hiệu căng thẳng cục bộ, đặc biệt là tại các ngân hàng nhỏ. Hệ thống giao dịch liên ngân hàng gần như đóng băng. Tuy nhiên, nhờ có sự bơm hút nhịp nhàng của NHNN sau đó, hệ thống đã vận hành trở lại.

Từ sự cố SCB – Vạn Thịnh Phát, nhiều chuyên gia cho rằng, sở hữu chéo trong lĩnh vực ngân hàng vẫn là vấn đề đáng lo nhất hiện nay.

Trong báo cáo gửi tới Quốc hội vào tháng 10/2022 về việc thực hiện Nghị quyết 62/2022/QH15 về hoạt động chất vấn và nghị quyết 632022/QH15 về kỳ họp thứ 3 Quốc hội thứ XV, Thống đốc NHNN thừa nhận, thực tế việc xử lý vấn đề sở hữu vượt mức quy định và sở hữu chéo vẫn rất khó khăn trong trường hợp cổ đông lớn và người có liên quan của cổ đông lớn cố tình che giấu, nhờ cá nhân/tổ chức khác đứng tên hộ số cổ phần sở hữu để lách quy định của pháp luật về sở hữu chéo/sở hữu vượt mức quy định. Việc này chỉ có thể được phát hiện và nhận diện thông qua điều tra, xác minh của cơ quan điều tra theo quy định của pháp luật.

4.    Nới room tín dụng vào phút cuối cùng

Nửa đầu năm 2022, tín dụng bật tăng mạnh trở lại do nhu cầu vốn tăng lên khi quay nghiệp quay trở lại sản xuất, kinh doanh sau đại dịch. Tín dụng 6 tháng đầu năm tăng 9,35% và 9 tháng tăng 11%, nhiều ngân hàng đã cạn sạch room tăng trưởng tín dụng.

Tuy nhiên, từ tháng 9/2022, căng thẳng lãi suất, tỷ giá, thanh khoản khiến NHNN vô cùng cẩn trọng với cấp thêm room tín dụng cho các ngân hàng. Thiếu room tín dụng cộng với thị trường trái phiếu doanh nghiệp đóng băng khiến doanh nghiệp khô hạn thanh khoản.

Mãi đến ngày 5/12, NHNN mới quyết định nới room tín dụng thêm khoảng 1,5-2% cho toàn hệ thống các TCTD. Nguyên tắc điều chỉnh tăng chỉ tiêu tín dụng cho các TCTD theo hướng, các TCTD có thanh khoản tốt hơn, lãi suất thấp hơn sẽ được tăng trưởng tín dụng cao hơn. Lý do đến tận tháng 12/2022 mới nới room, theo lý giải của NHNN, là do điều kiện vĩ mô, thanh khoản, tỷ giá… cho phép.

Tính tới 21/2022, tín dụng toàn nền kinh tế mới tăng gần 13%, thấp hơn hạn mức tín dụng cho phép.

5.    Chuyển giao bắt buộc hàng loạt ngân hàng yếu, kéo dài Nghị quyết 42

Năm 2022 cũng là năm đánh dấu nhiều đột phá trong tái cơ cấu ngân hàng, bao gồm phương án xử lý 4 ngân hàng yếu kém. 

Cụ thể, trong năm 2022, đã có 3 ngân hàng lớn trình cổ đông thông qua phương án nhận chuyển giao bắt buộc ngân hàng yếu kém, bao gồm Vietcombank, MB, HDBank. Một ngân hàng khác cũng đang trong tiến trình làm việc với NHNN về nhận chuyển giao bắt buộc ngân hàng yếu kém là VPBank. Danh tính các ngân hàng yếu kém được nhận chuyển giao bắt buộc lần lượt là: CB, OceanBank, DongABank và GPBank.

Như vậy, sau nhiều năm bế tắc, việc xử lý 3 ngân hàng 0 đồng và ngân hàng bị kiểm soát đặc biệt DongABank đã tìm thấy lối ra, tạo điều kiện cho NHNN hoàn thành đề án tái cơ cấu ngân hàng giai đoạn 2011-2015.

Cũng về tái cơ cấu hệ thống, năm 2022, Quốc hội đã thống nhất kéo dài thời hạn áp dụng toàn bộ quy định của Nghị quyết số 42 từ ngày 15/8/2022 đến hết ngày 31/12/2023. Quốc hội cũng giao Chính phủ nghiên cứu, đề xuất luật hóa các quy định về xử lý nợ xấu, tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu cùng với việc rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật Các tổ chức tín dụng; trình Quốc hội xem xét chậm nhất tại Kỳ họp thứ 5 (tháng 5/2023).

Về tái cơ cấu hệ thống ngân hàng giai đoạn tới, ngày 8/6/2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2021-2025”.

Năm 2022 nhiều thăng trầm

Khép lại một năm nhiều cảm xúc, VN-Index đóng cửa phiên giao dịch cuối cùng của năm ở mức 1.007,09 điểm, tăng hơn 15% so với mức đáy 874 điểm xác lập giữa tháng 11/2022, nhưng vẫn thấp hơn 35% so với đỉnh lịch sử 1.536 điểm trong phiên giao dịch đầu năm.

Năm nhiều biến động, với biên độ giao dịch lớn, đã chứng kiến nhiều cảm xúc của nhà đầu tư. Từ sự hào hứng sau năm 2021 bùng nổ về điểm số và thanh khoản đến trạng thái hoảng loạn khi thị trường rơi sâu, trở thành hòn tuyết lăn kích hoạt lệnh bán giải chấp khối lượng lớn từ tài khoản các nhà đầu tư, gồm cả các lãnh đạo doanh nghiệp. Tuy nhiên, thanh khoản vẫn là một điểm sáng khi con số bình quân cả năm khá khả quan (20.000 tỷ đồng/phiên), dù thị trường biến động và gặp nhiều thách thức.

Hàng loạt “thiên nga đen” đã xuất hiện trong năm 2022, như cuộc chiến tại Ukraine, xu hướng nâng lãi suất để kiềm chế lạm phát của các ngân hàng trung ương, Trung Quốc tiếp tục theo đuổi chính sách Zero-Covid, hay các biến cố trong nước như các vụ án cùng loạt chính sách tăng cường kỷ cương trên thị trường cổ phiếu, trái phiếu.

Năm 2023 sẽ vẫn còn nhiều biến số tác động lên thị trường chứng khoán – nơi được xem là hàn thử biểu phản ánh nhanh nhạy diễn biến của nền kinh tế. Tâm điểm được giới phân tích chỉ ra là động thái của các ngân hàng trung ương trong điều hành chính sách tiền tệ – điều phụ thuộc lớn vào xu hướng của lạm phát cũng như giá cả hàng hóa.

Xu hướng tăng lãi suất của các ngân hàng trung ương toàn cầu được dự báo hạ nhiệt, nhưng thách thức từ suy giảm tăng trưởng lại tăng dần lên, đặc biệt tại các thị trường lớn (Mỹ, EU, Trung Quốc…). Đây đều là các thị trường có tác động trực tiếp đến đơn hàng từ Việt Nam. Hay rủi ro địa chính trị cũng cần được theo dõi, bởi nếu xảy ra cũng có thể ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu.

Mặt bằng lãi suất gia tăng khiến kênh chứng khoán trở nên ít hấp dẫn hơn, bởi một mặt kéo dòng tiền về kênh tiền gửi tiết kiệm, mặt khác khiến chi phí vốn gia tăng, từ đó ảnh hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp.

Ở trong nước, áp lực tăng lãi suất vẫn còn, khi những hạn chế thanh khoản của thị trường trái phiếu doanh nghiệp chưa được giải quyết triệt để, cùng nhu cầu đảm bảo các chỉ tiêu an toàn vốn theo quy định của ngành ngân hàng. Dù vậy, trong báo cáo chiến lược năm 2023, Bộ phận Phân tích của Công ty Chứng khoán Tiên Phong (TPS) cho rằng, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ nâng lãi suất lên mức 5,25% trong năm 2023, khi so với tương quan trong nước đã cung cấp một biên an toàn phù hợp cho vị thế đầu tư trung và dài hạn, nhờ vậy, VN-Index khó giảm sâu thêm.

So sánh với nhóm các nước ASEAN, định giá của Việt Nam cũng nằm ở mức thấp nhất khu vực, nhưng đem lại dư địa tăng trưởng EPS lớn nhất và mức ROE đầy triển vọng. Với quan điểm trên, TPS dự báo, kịch bản cơ sở của VN-Index sẽ dao động từ 1.150 đến 1.210 điểm, tương ứng với mức tăng trưởng thận trọng 5% cho cả năm.

Chứng khoán VNDirect dự báo, thị trường trong năm 2023 sẽ chia thành 2 nửa, với đà tăng khá mong manh và không ổn định trong những tháng đầu năm 2023, nhưng sẽ vững chãi và có thể đạt 1.300-1.350 điểm trong nửa cuối năm 2023, sau khi đi qua được giải đoạn áp lực lãi suất, tỷ giá cùng bài kiểm tra năng lực thanh toán cho trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn.

Lọc tìm cơ hội

Giữa môi trường nhiều thách thức, vẫn có những điểm nhấn đầu tư để săn tìm lợi nhuận. Câu chuyện đảo chiều chính sách được quan tâm nhất trong những ngày cuối năm 2022 là việc Trung Quốc – nền kinh tế lớn thứ hai thế giới phát đi tín hiệu dần nới lỏng chính sách Zero-Covid. Trung Quốc mở cửa nền kinh tế sẽ là động lực hỗ trợ tăng trưởng kinh tế trong nước và bù đắp tác động tiêu cực từ nhu cầu suy yếu ở Mỹ và EU.

Câu chuyện giải ngân đầu tư công cũng được kỳ vọng là yếu tố tích cực hỗ trợ thị trường chứng khoán. Kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2023 dự kiến hơn 700.000 tỷ đồng, tăng khoảng 25% so với kế hoạch năm 2022.

Chia sẻ với phóng viên Báo Đầu tư, ông Nguyễn Thành Trung, Trưởng phòng Phân tích (Công ty Chứng khoán Thành Công) đánh giá, ngành hàng không sẽ được hưởng lợi đầu tiên nhờ việc giao thương và đi lại thuận lợi. Tiếp theo là ngành hỗ trợ giao thương như logistics. Một số nhóm ngành bao gồm các ngành có hoạt động thương mại chặt chẽ với Trung Quốc như dệt may, thuỷ sản, bán lẻ, cao su, xi măng, gạo… cũng như các ngành hưởng lợi từ xu hướng hồi phục của giá nguyên vật liệu khi tiêu thụ của Trung Quốc phục hồi như thép, dầu khí… được kỳ vọng hưởng lợi.

Bên cạnh lượng khách sang Việt Nam du lịch, các nhà đầu tư Trung Quốc đến Việt Nam cũng có thể là động lực thúc đẩy dòng tiền từ nước ngoài trên thị trường chứng khoán hay bất động sản.

Câu chuyện giải ngân đầu tư công cũng được kỳ vọng là yếu tố tích cực hỗ trợ thị trường chứng khoán. Kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2023 dự kiến hơn 700.000 tỷ đồng, tăng khoảng 25% so với kế hoạch năm 2022.

Mục tiêu tăng trưởng GDP 6,5% của năm 2023 cần cú hích từ hoạt động đầu tư công, bởi không chỉ là một công cụ của chính sách tài khóa, mà đầu tư công còn mang tính dẫn dắt và lan tỏa trên nhiều nhóm ngành, hưởng lợi trực tiếp là xây dựng hạ tầng và vật liệu xây dựng.

Cơ hội đầu tư còn đến từ sức hấp dẫn khi định giá cổ phiếu đã rơi sâu. Trong quá khứ, các vùng tạo đáy của những chu kỳ tăng trưởng lớn đều rơi về khoảng P/E từ 8.x đến 10.x. Mức định giá P/E của VN-Index cũng chính là động lực kích hoạt dòng tiền ngoại đổ vào thị trường.

Thống kê của Bộ phận Phân tích, Công ty Chứng khoán Bảo Việt (BVSC) cho thấy các ngành đang có mức chiết khấu sâu so với lịch sử, bao gồm bảo hiểm, bất động sản, cao su, dệt may, xăng dầu. Như với ngành bất động sản, P/B trung bình các doanh nghiệp do BVSC theo dõi đã về vùng định giá năm 2011-2012. Giá lao dốc sâu còn khiến P/B của Nhà Từ Liêm (NTL), Hạ tầng kỹ thuật (IJC); Nam Long (NLG), Đất Xanh (DXG) về mức thấp nhất ghi nhận trong năm 2010.

Dù đối mặt với nhiều rủi ro, đặc biệt là áp lực đáo hạn năm 2023-2024, chính sách tiền tệ thắt chặt hay khả năng suy thoái, định giá thấp chính là điểm nhấn còn lại cho nhóm cổ phiếu bất động sản trong bối cảnh năm 2023. Theo chuyên gia từ BVSC, việc P/E ở mức thấp trong lịch sử không hàm ý định giá sẽ quay trở lại, nhưng cho thấy, nhiều ngành đang hấp dẫn trong dài hạn.

Ngoài việc săn cổ phiếu chiết khấu sâu về định giá, ở một số giai đoạn, cơ hội đầu tư cũng đến từ nhóm phòng thủ. Cổ phiếu có dòng tiền thuần từ hoạt động kinh doanh duy trì ổn định và tỷ lệ trả cổ tức tiền mặt so với giá thị trường cổ phiếu cao hơn so với lãi suất tiết kiệm cùng các cổ phiếu ngành có tính chất “phòng thủ” với kết quả kinh doanh ít phụ thuộc hơn vào chu kỳ kinh tế là hai gợi ý đầu tư được BVSC đưa ra.

So với các ngành khác, nhóm các công ty thuộc ngành vận tải, công nghệ thông tin và viễn thông cùng các ngành tiện ích như thủy điện, nhiệt điện, cấp nước… nhiều khả năng sẽ ít chịu tác động tiêu cực trong viễn cảnh các đối tác thương mại lớn của Việt Nam đối diện nguy cơ suy thoái. Hay các doanh nghiệp có yếu tố nhà nước cũng thường là doanh nghiệp dành ra một tỷ lệ lớn lợi nhuận sau thuế hàng năm để chi trả cổ tức băng tiền mặt.

Câu chuyện riêng của thị trường

Ngoài các biến số vĩ mô, cùng câu chuyện riêng của từng ngành, từng doanh nghiệp trước cơ hội và thách thức năm 2023, bản thân thị trường chứng khoán cũng có lợi thế riêng để thu hút dòng tiền. Thị trường chứng khoán Việt Nam được đánh giá là đang ở giai đoạn giống như Đài Loan, Thái Lan 10-20 năm. Đây cũng có thể là một trong các nguyên nhân khiến các quỹ ETF các nền kinh tế này dành sự quan tâm đặc biệt tới thị trường Việt Nam khi định giá về vùng hấp dẫn.

Nhìn lại lịch sử của nhiều thị trường đi trước, ông Nguyễn Tuấn Anh, nhà sáng lập FinPeace cho rằng, với quốc gia có dân số trẻ như Việt Nam, tỷ trọng đầu tư luôn lớn hơn kênh đầu tư lãi suất cố định.

Trong giai đoạn thị trường đi qua nhiều thăng trầm năm 2022, lượng tài khoản mở mới vẫn tiếp tục lập kỷ lục với tổng cộng hơn 2,48 triệu tài khoản, gấp khoảng 2,58 lần so với lượng tài khoản mới năm trước. Đến cuối tháng 11/2022, tổng số lượng tài khoản chứng khoán tại Việt Nam đạt gần 6,8 triệu tài khoản, tăng 57,7% so với cuối năm 2021. Trong đó, số lượng tài khoản nhà đầu tư trong nước đạt 6,755 triệu tài khoản, tương đương hơn 6,7% dân số.

Đã có những nhà đầu tư rời khỏi thị trường. Song, theo bà Hoàng Việt Phương, Giám đốc phân tích (Công ty Chứng khoán SSI), với sự nhanh nhạy, các nhà đầu tư cá nhân sẽ quay lại rất nhanh, khi thị trường chứng khoán bắt đầu thay đổi với triển vọng tích cực, tươi sáng hơn.

Hệ thống giao dịch KRX với kỳ vọng là tiền đề cho việc ra đời các sản phẩm, dịch vụ mới trên thị trường đã lỡ hẹn trong năm 2022. Tuy nhiên, đây vẫn là nhiệm vụ hàng đầu được lãnh đạo ngành tài chính yêu cầu rốt ráo thực hiện, tiếp tục tháo gỡ vướng mắc, nỗ lực, quyết liệt cao nhất để sớm đưa vào vận hành.

Điểm tựa về công nghệ cũng là cơ sở để Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (tiền thân là Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam -VSD) triển khai mô hình cơ chế đối tác bù trừ thanh toán trung tâm (CCP). Không chỉ nâng sức mua khi nhà đầu tư không còn cần phải có đủ 100% tiền ký quỹ trước khi mua, đây cũng là một tiêu chí khi xem xét nâng hạng thị trường mà Việt Nam đang theo đuổi.

Áp lực đáo hạn thời gian tới vẫn rất lớn, nên thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2023 sẽ tiếp tục khó khăn

“Đại gia” bán mình trả nợ, cá nhân “sụp hố” đầu tư

Năm 2022, thị trường chứng kiến nhiều “đại gia” bất động sản phải “bán mình” trả nợ trái phiếu. Dẫu vậy, đến cuối năm, số doanh nghiệp không thể trả nợ trái phiếu đúng hạn, tìm cách giãn, hoãn với trái chủ vẫn tăng. Chỉ tính riêng số doanh nghiệp thông báo chậm trả lãi trái phiếu cho trái chủ trong quý IV/2022, danh sách đã ngày càng dài, như Công ty cổ phần Tập đoàn Đức Long Gia Lai, Công ty cổ phần Đầu tư và phát triển Bình Định, Công ty cổ phần Trung Nam, Công ty cổ phần Hoàng Anh Gia Lai, Công ty TNHH Đức Việt…

Từ sự cố Tân Hoàng Minh, quả bom trái phiếu loang rộng, đạt đỉnh điểm khủng hoảng khi sự cố Vạn Thịnh Phát xảy ra. Người dân ùn ùn đi bán tháo trái phiếu bằng mọi giá, bất chấp doanh nghiệp phát hành khỏe hay yếu. Làn sóng bán tháo chạy khỏi trái phiếu (bond run) đã lan sang các quỹ trái phiếu (fund run), đẩy nhiều quỹ đầu tư trước nguy cơ mất thanh khoản tạm thời, hệ thống ngân hàng cũng bị ảnh hưởng.

Theo thống kê của Hiệp hội Thị trường trái phiếu, tính đến giữa tháng 12/2022, phát hành TPDN giảm tới gần 62% so với cùng kỳ năm 2021. Phát hành trái phiếu gần như đóng băng trong nửa cuối năm 2022.

Điều đặc biệt nhất, theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu, năm 2022, là thị trường TPDN chứng kiến sự bất thường khi lượng TPDN mua lại trước hạn trong gần 12 tháng lên tới 200.000 tỷ đồng, tăng 42% so với năm 2021. Phát hành thành công thấp, mua lại trước hạn cao, nhiều doanh nghiệp đã “âm” huy động vốn qua kênh trái phiếu.

Trong khi đó, những năm qua, TPDN đã trở thành nguồn vốn chính của nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp bất động sản. Đến cuối tháng 11/2022, quy mô thị trường vốn bằng gần 105% GDP năm 2021, trong đó, quy mô vốn hóa thị trường cổ phiếu mới đạt tương đương 64% GDP. Sau tín dụng ngân hàng, TPDN trở thành kênh huy động vốn trọng yếu của doanh nghiệp.

Hiện nay, có trên 280 doanh nghiệp bất động sản phát hành trái phiếu doanh nghiệp để huy động vốn trung, dài hạn. TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế cho hay, năm 2021, các doanh nghiệp bất động sản đã phát hành 215.000 tỷ đồng TPDN và 50.000 tỷ đồng trong 10 tháng đầu năm 2022. Lượng trái phiếu đáo hạn của các doanh nghiệp bất động sản 2 năm tới cũng rất lớn (khoảng 115.000 tỷ đồng/năm), chưa tính tiền lãi. Có thể thấy, TPDN đã trở thành kênh cung ứng vốn trung và dài hạn quan trọng của các doanh nghiệp bất động sản, song cũng đặt doanh nghiệp trước nhiều rủi ro.

Thị trường TPDN gặp khủng hoảng, doanh nghiệp ngấm đòn, song các nhà đầu tư cá nhân cũng bị ảnh hưởng không kém. Theo thống kê của Bộ Tài chính, trên thị trường sơ cấp, nhà đầu tư cá nhân nắm giữ chưa đến 10% trái phiếu riêng lẻ (70% là ngân hàng và công ty chứng khoán nắm giữ). Song trên thị trường sơ cấp, 30-40% lượng TPDN lại nằm trong tay cá nhân. Đây cũng là lý do khiến hàng ngàn gia đình trở thành nạn nhân của “bom” trái phiếu năm nay.

“Năm nay, gia đình tôi đón năm mới thật buồn, toàn bộ số tiền xương máu tích cóp được mấy chục năm qua có nguy cơ biến thành giấy vụn. Mấy tháng nay, chồng tôi bỏ công, bỏ việc chạy đôn chạy đáo khắp nơi cầu cứu mà vẫn chưa biết bao giờ mới đòi lại được”, cầm hợp đồng mua trái phiếu Tân Hoàng Minh, chị Phan Thu Hiền, hiện là giáo viên một trường THPT tư thục ở Hà Nội chia sẻ.

Cũng giống như chị Hiền, hàng ngàn gia đình đã trót mua trái phiếu Tân Hoàng Minh, An Đông, VKC Holdings và hàng loạt tập đoàn chậm trả nợ trái phiếu đúng hạn khác đang mất ăn mất ngủ.

Sóng tạm êm, biển chưa thể lặng

Sau cú sốc Tân Hoàng Minh và Vạn Thịnh Phát, làn sóng bán tháo trái phiếu đã chững lại, thanh khoản thị trường dịu bớt. Mặc dù vậy, áp lực đáo hạn thời gian tới vẫn rất lớn, đồng nghĩa thị trường TPDN năm 2023 sẽ còn tiếp tục khó khăn.

Theo TS. Cấn Văn Lực, lượng TPDN đáo hạn trong 3 năm tới (2023-2025) lên tới 700.000 tỷ đồng, chưa kể tiền lãi. Nếu đổ vỡ xảy ra, hệ lụy sẽ rất phức tạp, vì mối liên thông ngân hàng – chứng khoán – bất động sản là khá lớn. Hiện nay, các ngân hàng không chỉ đầu tư vào TPDN khá lớn (khoảng 284.000 tỷ đồng), mà còn cho vay bất động sản hơn 2,3 triệu tỷ đồng, chưa kể bất động sản chiếm tới 65% tài sản đảm bảo của ngân hàng. Điều này có nghĩa, khi thị trường bất động sản và trái phiếu đổ vỡ, ngân hàng cũng không tránh khỏi hệ lụy.

Hiện nay, nhiều chuyên gia và cơ quan quản lý kêu gọi doanh nghiệp đa dạng hóa nguồn vốn huy động để đảo nợ trái phiếu. Song trong bối cảnh hiện nay, việc tìm kiếm nguồn vốn mới không đơn giản khi niềm tin suy giảm, tín dụng bị kiểm soát chặt, thị trường chứng khoán không mấy sôi động. Việc bán tài sản bất động sản của doanh nghiệp cũng không dễ dàng khi giá giảm tới 30-40%. Ngay cả doanh nghiệp tốt cũng phải lao đao tìm vốn.

Điểm sáng của thị trường lúc này là Dự thảo sửa đổi Nghị định 65/2022/NĐ-CP có nhiều quy định tích cực, trong đó có đề xuất cho phép doanh nghiệp phát hành được gia hạn kỳ hạn trái phiếu thêm 2 năm, một số quy định khác cũng được tạm “hoãn” 1 năm thực hiện.

TS. Lê Xuân Nghĩa, chuyên gia kinh tế cho rằng, dự thảo này, nếu được ban hành, sẽ giúp các doanh nghiệp phát hành có thêm 2 năm để xoay xở nguồn tiền đảo nợ, bán tài sản, tái cơ cấu nợ. Theo đó, các doanh nghiệp đến hạn thanh toán trái phiếu trong 2 năm đỉnh nợ (2023-2024), nhưng đang gặp khó khăn về thanh toán có thể đàm phán với nhà đầu tư để gia hạn sang năm 2025-2026. Mặc dù chưa thể giải quyết ngay các khó khăn trên thị trường, song các quy định trên sẽ giúp nhà đầu tư bớt lo lắng, tháo chạy khỏi trái phiếu, cải thiện thanh khoản thị trường.

Dù vậy, đây vẫn chỉ là giải pháp gỡ khó ngắn hạn về thanh khoản. Để thị trường phát triển mạnh mẽ trở lại, vẫn cần thêm các giải pháp giải quyết tận gốc, lấy lại niềm tin cho nhà đầu tư.

Kỳ vọng vào các giải pháp “tận gốc” để giữ niềm tin thị trường

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, ông Nguyễn Công Niềm, Giám đốc Tài chính F88 cho biết, những năm qua, F88 chủ yếu huy động vốn qua kênh trái phiếu. Tuy nhiên, năm 2022, thị trường trái phiếu đóng băng, khiến doanh nghiệp không thể huy động. Ông Niềm bày tỏ hy vọng năm 2023, thị trường TPDN sẽ được khơi thông trở lại. Mặc dù vậy, đại diện doanh nghiệp này cũng cho biết, doanh nghiệp cũng sẽ thay đổi cách thức phát hành trái phiếu theo hướng minh bạch hơn để tạo niềm tin cho nhà đầu tư.

Trái phiếu doanh nghiệp là vấn đề cấp bách nhất năm 2023. Theo tôi, Chính phủ cần chỉ đạo giải quyết sớm, dứt điểm những vụ việc vừa qua, đảm bảo quyền lợi chính đáng của nhà đầu tư. Đây cũng là giải pháp quan trọng nhất để lấy lại niềm tin của thị trường và nhà đầu tư, cũng là cách để giải quyết vấn đề TPDN đáo hạn 2 năm tới.

– TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế

“Chúng tôi sẽ phát hành TPDN trở lại vào năm 2023, nhưng sẽ chọn con đường phát hành ra công chúng, minh bạch rõ ràng hơn. Chúng tôi cũng hy vọng thủ tục phát hành ra công chúng sẽ đơn giản, rút ngắn hơn để tạo điều kiện cho doanh nghiệp có thể phát hành trái phiếu gọi vốn”, ông Niềm chia sẻ.

Theo chia sẻ của nhiều doanh nghiệp, hiện nay, quá trình phê duyệt hồ sơ phát hành TPDN ra công chúng kéo dài nhiều tháng, khiến doanh nghiệp có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội. Các chuyên gia cho rằng, cần phải rút gọn thời gian phê duyệt hồ sơ xuống còn 15-30 ngày để khuyến khích doanh nghiệp tham gia kênh này.

TS. Lê Xuân Nghĩa nhận định, phát hành trái phiếu ra công chúng là con đường để minh bạch thị trường TPDN Việt Nam. Tuy vậy, không phải doanh nghiệp nào cũng có thể thực hiện ngay phát hành TPDN ra công chúng.

“Phát hành TPDN ra công chúng là cần thiết, song cần thêm thời gian để doanh nghiệp chuẩn bị hồ sơ, xếp hạng tín nhiệm, minh bạch thông tin…, cũng như để Ủy ban Chứng khoán cải tiến quy trình, thủ tục. “Hoãn” thực hiện Nghị định 65 là thời gian vàng để các bên hoàn tất công tác chuẩn bị”, TS. Nghĩa nhận định.

Mặc dù gặp khủng hoảng tạm thời do sự chấn chỉnh của cơ quan quản lý, song các chuyên gia phân tích đều nhìn nhận, sự chấn chỉnh này có lợi cho thị trường về dài hạn.

“Những động thái mạnh tay của Chính phủ trong siết lại thị trường TPDN vừa qua về ngắn hạn sẽ ảnh hưởng đến thị trường vốn, nhưng trong trung, dài hạn sẽ mang lại hiệu quả tích cực. Trong năm 2023, các doanh nghiệp bất động sản sẽ buộc phải định nghĩa lại câu chuyện phát hành, sẽ phải phát hành chuẩn chỉ hơn”, ông Phùng Trung Kiên, Giám đốc Phân tích Công ty Chứng khoán AIS nhận định.

Về phía Bộ Tài chính, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho hay, Bộ đang lấy ý kiến trình Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 65/2022/NĐ-CP. Về lâu dài, để phát triển thị trường TPDN an toàn, bền vững, Bộ sẽ phối hợp với các bộ, ngành tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, rà soát lại Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp để sửa đổi các quy định về điều kiện phát hành trái phiếu của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP về chào bán, giao dịch trái phiếu riêng lẻ nhằm tháo gỡ các khó khăn phát sinh hiện nay.

TS. Cấn Văn Lực lưu ý, khi hoàn thiện khung pháp lý với TPDN, cơ quan quản lý cần có thêm giải pháp về phía cầu để tăng dòng tiền mới vào thị trường, cụ thể là cần có cơ chế cởi mở hơn với các nhà đầu tư tổ chức như ngân hàng, quỹ đầu tư, quỹ mở… để các tổ chức mạnh dạn đầu tư hơn vào TPDN.

Tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ tuần qua, lãnh đạo Bộ Tài chính cho biết, Bộ đang trong quá trình hoàn chỉnh bộ hồ sơ dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số nội dung của Nghị định số 65/2022/NĐ-CP, dự kiến trình Chính phủ tuần này. Bộ Tài chính kỳ vọng các quy định sẽ thích ứng với tình hình thực tế, từ đó củng cố niềm tin của thị trường, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát hành, đồng thời bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Theo Dự thảo công bố trước đó, Nghị định sửa đổi bổ sung Nghị định số 65/2022/NĐ-CP có 3 điểm sửa đổi đáng chú ý.

Đó là: hoãn nâng chuẩn nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp 1 năm; giãn yêu cầu xếp hạng tín nhiệm thêm 1 năm và cho phép kéo dài kỳ hạn trái phiếu tối đa 2 năm. Các quy định này được kỳ vọng sẽ không bóp nghẹt sức cầu, cho doanh nghiệp thêm thời gian giãn nợ thay vì phải ồ ạt trả nợ trái phiếu đáo hạn 2 năm tới.

Có thể nói, với việc nhanh chóng sửa đổi Nghị định số 65/2022/NĐ-CP, các cơ quan quản lý đã thể hiện tinh thần cầu thị, lắng nghe và tháo gỡ khó khăn cho thị trường, giúp ổn định tâm lý nhà đầu tư.

Ba điểm sửa đổi có tính chất “ân hạn” của Nghị định số 65/2022/NĐ-CP sẽ giúp nhiều doanh nghiệp thoát khỏi cảnh vỡ nợ trái phiếu năm nay. Ước tính, trong năm 2023, khối lượng trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn là hơn 250.000 tỷ đồng. Riêng với doanh nghiệp bất động sản, khối lượng trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn năm 2023 – 2024 là hơn 230.860 tỷ đồng, chiếm 35,2% tổng giá trị đáo hạn toàn thị trường.  

Mặc dù vậy, Nghị định sửa đổi Nghị định số 65/2022/NĐ-CP không phải là phép màu để đưa thị trường trái phiếu doanh nghiệp trở lại thời kỳ hoàng kim.

Thứ nhất, cú sốc Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát… từ năm 2022 vẫn còn đó, trái phiếu doanh nghiệp vẫn là nỗi sợ ít nhất trong vài năm tới. Bối cảnh lãi suất tiền gửi tiết kiệm cao càng khiến nhà đầu tư e ngại khi cân nhắc rủi ro – lợi nhuận trái phiếu.

Thứ hai, năm 2023, hoạt động thanh tra, giám sát doanh nghiệp phát hành trái phiếu vẫn tiếp diễn, gây nhiều lo ngại cho doanh nghiệp và cả nhà đầu tư.

Thứ ba, với doanh nghiệp, sức ép thanh khoản tạm thời được giải tỏa nếu Nghị định sửa đổi Nghị định số 65/2022/NĐ-CP được thông qua, song nghị định này chỉ giúp doanh nghiệp sống sót qua thời kỳ đỉnh nợ. Nghị định sửa đổi dự kiến chỉ cho phép giãn, hoãn một số quy định thêm 1 – 2 năm. Điều này có nghĩa, nếu muốn tiếp huy động vốn qua kênh trái phiếu những năm tới, doanh nghiệp phát hành cần tận dụng thời gian này để chuẩn hóa, nâng cao tính chuyên nghiệp và minh bạch của mình.

Rõ ràng, sửa đổi Nghị định số 65/2022/NĐ-CP là rất cần thiết, song cơ hội thứ hai chỉ đến với các doanh nghiệp nghiêm túc chuyển đổi.

Hiện nay, có tới 80% giá trị trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ của ngành bất động sản phát hành thuộc về các doanh nghiệp chưa niêm yết. Các doanh nghiệp này có “sức khỏe” tài chính ở mức yếu rất đáng báo động và đặc biệt là thiếu minh bạch, nợ vay ròng/vốn chủ sở hữu hiện lên tới 8,1 lần, trong khi các doanh nghiệp niêm yết chỉ ở mức 2,5 lần. Nếu tiếp tục phát hành dễ dãi, “quả bom nợ” mang tên trái phiếu sẽ ngày càng phình to.

Rõ ràng, về dài hạn, Nghị định số 65/2022/NĐ-CP vẫn hết sức cần thiết  để thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển minh bạch, lành mạnh. Việc ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 65/2022/NĐ-CP chỉ là giải pháp gỡ khó thanh khoản tạm thời trước khi cơ quan quản lý tính chuyện “đường dài” cho thị trường trái phiếu. 

Sàn giao dịch trái phiếu riêng lẻ dự kiến triển khai trong năm 2023 đang được các nhà đầu tư kỳ vọng là một trong các giải pháp để nâng cao tính minh bạch, hiệu quả của hoạt động thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý cũng cần có nhiều biện pháp hơn nữa để thu hút các nhà đầu tư tổ chức, nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức phát hành, nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức tư vấn và các nhà đầu tư…

Hai cánh cửa trái phiếu doanh nghiệp và tín dụng cùng lúc được tháo gỡ sẽ giúp doanh nghiệp bất động sản có cơ hội vực dậy

Chật vật trả nợ trái phiếu đến hạn

Cuối tuần qua, Công ty cổ phần Angimex tổ chức Hội nghị chủ sở hữu trái phiếu để thông báo với trái chủ kế hoạch bán tài sản, trả nợ trái phiếu. Trước đó, Công ty cho biết, đã mất khả năng thanh toán với 2 lô trái phiếu có giá trị lần lượt là 350 tỷ đồng, 300 tỷ đồng và dự kiến xử lý một số tài sản bảo đảm, tài sản không dùng, các kho đang dừng hoạt động… để trả nợ. 

Cũng trong tuần qua, Công ty cổ phần Lâu đài trắng (Vũng Tàu) công bố thông tin về chậm thanh toán lô trái phiếu (theo kế hoạch là thanh toán ngày 5/1/2023) và lùi sang ngày 28/2/2023. Lý do là thị trường không tích cực, chưa thu xếp được nguồn vốn theo kế hoạch.

Trước đó, trong tháng 1/2023, hàng loạt doanh nghiệp không thể trả nợ các lô trái phiếu đến kỳ đáo hạn, phải “khất nợ” với nhà đầu tư, lùi thời điểm thanh toán.

Cụ thể, Công ty cổ phần Tập đoàn Đức Long Gia Lai phải thanh toán khoản trái phiếu đến hạn cho nhà đầu tư vào ngày 30/12/2022 (gốc và lãi hơn 180 tỷ đồng), song không thể trả nợ đúng hạn cho nhà đầu tư. Công ty cho biết, đang đàm phán và thỏa thuận với trái chủ để gia hạn và kéo dài thời gian trả gốc, lãi, thời điểm thanh toán chưa được Công ty công bố.

Lãnh đạo Đức Long Gia Lai cho hay, nguyên nhân khiến Công ty chậm thanh toán trái phiếu cho nhà đầu tư là tình hình sản xuất – kinh doanh gặp nhiều khó khăn, lãi suất tăng cao, tín dụng siết chặt…, nên dòng tiền còn hạn chế.

Cũng trong tháng 1/2023, Công ty cổ phần Hưng Thịnh INCONS thông bố về việc chậm thanh toán gốc, lãi trái phiếu HTNBH2122002 đáo hạn vào ngày 31/12/2022. Lô trái phiếu này có giá trị phát hành 300 tỷ đồng, Công ty mới thanh toán được tiền lãi và 90 tỷ đồng tiền gốc, hiện vẫn còn nợ nhà đầu tư 210 tỷ đồng nợ gốc.

Thay vì thanh toán đúng hạn vào ngày 3/1/2023, Hưng Thịnh INCONS đã “khất” nhà đầu tư trả một nửa tiền gốc đầu tháng 3/2023 và nửa còn lại cuối tháng 3. Nguyên nhân được Công ty đưa ra là tín dụng bị thắt chặt, các thị trường vốn khác (chứng khoán, trái phiếu) không tích cực, các chủ đầu tư không thu xếp kịp nguồn để thanh toán cho Công ty khiến nguồn tiền bị ảnh hưởng. 

Theo dữ liệu của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA), năm 2023, số lượng trái phiếu bất động sản đáo hạn rơi vào hơn 119.000 tỷ đồng. Trong khi áp lực đáo hạn trái phiếu là rất lớn, thì trái phiếu phát hành mới vẫn đóng băng (không có lô trái phiếu doanh nghiệp nào được phát hành trong 3 tuần đầu tháng 1/2023). Thêm vào đó, thị trường bất động sản các kênh huy động vốn (chứng khoán, tín dụng, huy động vốn từ người mua nhà…) đều khó khăn khiến doanh nghiệp phát hành khó tìm nguồn vốn đảo nợ. 

Các chuyên gia của FiinRatings nhìn nhận, khó khăn thanh khoản sẽ tiếp diễn trong năm nay. Ước tính đáo hạn trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ sẽ có điểm rơi vào năm 2023 và 2024, lần lượt ở mức 157.970 và 341.270 tỷ đồng. “Thị trường có thể chứng kiến thêm nhà phát hành mất khả năng thanh toán, đặc biệt là doanh nghiệp liên tục tăng cường đòn bẩy trong ít nhất 3 năm và có dòng tiền yếu”, FiinGroup nhận định.

Khả năng này hoàn toàn có thể xảy ra, bởi theo thống kê, 80% trái phiếu bất động sản phát hành trên thị trường là của doanh nghiệp chưa niêm yết với năng lực tài chính yếu, đòn bẩy tài chính cao. Báo cáo tài chính quý IV/2022 của các doanh nghiệp bất động sản niêm yết cũng cho thấy dòng tiền yếu đi rõ rệt, tồn kho tăng, vay nợ tăng.

Thêm thời gian cho doanh nghiệp xoay xở dòng tiền

TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính nhận định, tình trạng chậm trả nợ gốc, lãi của doanh nghiệp còn tiếp diễn bởi khối lượng trái phiếu đáo hạn năm nay là rất lớn. Dù nhiều doanh nghiệp nỗ lực bán tài sản để thanh toán nợ cho trái chủ và đàm phán gia hạn kỳ hạn trả nợ, song với tình hình thị trường bất động sản hiện nay, việc bán tài sản cũng không dễ. 

Dự kiến trong tuần này, Bộ Tài chính sẽ trình Chính phủ Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 65/2022/NĐ-CP về phát hành trái phiếu riêng lẻ. Động thái này của Chính phủ được nhà đầu tư đặt nhiều kỳ vọng. Năm 2022, thị trường trái phiếu doanh nghiệp gần như đóng băng sau khi Nghị định 65/2022/NĐ-CP được ban hành siết chặt các điều kiện về nhà đầu tư chuyên nghiệp, xếp hạng tín nhiệm, minh bạch thông tin… Dự thảo sửa đổi sẽ “ân hạn” một loạt quy định khắt khe, giúp doanh nghiệp có thêm thời gian giãn nợ trái phiếu.

Theo TS. Đinh Thế Hiển, chuyên gia kinh tế, hiện nhiều doanh nghiệp phát hành kẹt vốn trong các dự án bất động sản dang dở, không có vốn để tiếp tục triển khai, sản phẩm chưa có để bán thu hồi vốn trả nợ. Chính vì vậy, sửa đổi Nghị định 65/2022/NĐ-CP sẽ giúp doanh nghiệp phát hành có thêm thời gian xoay xở dòng tiền. 

Mặc dù vậy, Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi cũng chỉ được coi là giải pháp gỡ khó tạm thời cho doanh nghiệp trong việc gia hạn nợ, đảo nợ. Về lâu dài, thị trường cần thêm thời gian để lấy lại niềm tin của nhà đầu tư, cũng như để doanh nghiệp phát hành và các tổ chức trung gian chuyên nghiệp hơn.

Các chuyên gia phân tích Công ty cổ phần Chứng khoán VCBS dự báo, quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2023 tiếp tục thu hẹp, trầm lắng và thanh khoản thấp. Năm nay lượng trái phiếu đáo hạn lớn, trong khi khả năng phát hành mới, phát hành tái cơ cấu bị hạn chế đáng kể với Nghị định 65/2022/NĐ-CP. Lượng trái phiếu mua lại trước hạn cũng tiếp tục làm giảm quy mô chung của thị trường. Năm 2023 là thời điểm đẩy mạnh các hoạt động tái cấu trúc trái phiếu sắp tới hạn. Chưa kể, hoạt động thanh tra, giám sát doanh nghiệp phát hành trái phiếu năm 2023 cũng sẽ ảnh hưởng đến hoạt động phát hành, chào bán trái phiếu doanh nghiệp.

Hiện phần lớn trái phiếu trên thị trường đang được phát hành với thời gian đáo hạn từ 3,5 năm trở xuống, cho thấy nhu cầu vay vốn để tái cấp vốn của ngành là rất lớn. Các doanh nghiệp sẽ buộc phải dựa vào dòng tiền hiện có, hoặc tiếp cận các nguồn vay bên ngoài rủi ro hơn.

Để trả nợ trái phiếu trong điều kiện thị trường bất động sản trầm lắng, các doanh nghiệp buộc phải đàm phán với trái chủ gia hạn trái phiếu, chuyển trái phiếu thành gói vay với lãi suất mới, trả nợ bằng bất động sản, bán tài sản để trả nợ…

Mặc dù vậy, các chuyên gia FiinGroup cho rằng, ngay cả khi đạt được thỏa thuận với các trái chủ về việc giãn nợ hoặc hoán đổi trái phiếu sang bất động sản, doanh nghiệp vẫn chỉ có thể duy trì thanh khoản trong khoảng thời gian ngắn, bởi ngoài trả nợ cho trái chủ, doanh nghiệp còn phải trả nợ vay ngân hàng, trả nợ đối tác…

Tuy Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi sẽ phần nào làm giảm áp lực đáo hạn trái phiếu cho doanh nghiệp, song việc tháo nghẽn thanh khoản dòng tiền của doanh nghiệp bất động sản còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác, đặc biệt dòng chảy tín dụng.

Hội nghị Tín dụng bất động sản được Chính phủ tổ chức tuần này được kỳ vọng sẽ tháo gỡ khó khăn của doanh nghiệp, cởi bỏ tâm lý lo lắng của thị trường. Hai cánh cửa trái phiếu doanh nghiệp và tín dụng cùng lúc được tháo gỡ giúp doanh nghiệp bất động sản có cơ hội vực dậy.

Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng

Tại Hội nghị tín dụng bất động sản sáng nay, có khoảng 17 kiến nghị được các tập đoàn, doanh nghiệp bất động sản đưa ra, tập trung vào các vấn đề như: cơ cấu nợ, giãn nợ, giảm lãi vay, giảm hệ số rủi ro với bất động sản, tăng tỷ lệ cho vay trên giá trị tài sản đảm bảo khoản vay, hỗ trợ doanh nghiệp khả năng trả nợ trái chủ…

Liên quan tới các kiến nghị của doanh nghiệp, Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng cho hay, 70% vướng mắc của doanh nghiệp bất động sản hiện nay là về thủ tục pháp lý. Do đó, tháo gỡ khó khăn thị trường bất động sản cần sự phối hợp nhiều chính sách, giải pháp khác nhau.

Riêng với tín dụng, Thống đốc mong các doanh nghiệp bất động sản thấu hiểu và có góc nhìn công bằng với ngành ngân hàng. Trong 3 năm qua, mặc dù nền kinh tế rất nhiều khó khăn, song ngành ngân hàng vẫn nỗ lực, cố gắng cung ứng vốn cho lĩnh vực bất động sản.  Riêng năm 2022, tín dụng bất động sản tăng hơn 24%, chiếm 21,2% tổng dư nợ toàn ngành, dù ngành ngân hàng vẫn đang phải cung ứng vốn cho nhiều lĩnh vực khác, đặc biệt là các lĩnh vực ưu tiên.

Năm qua, thị trường TPDN gặp khó khăn càng khiến hệ thống ngân hàng chịu nhiều áp lực cung ứng vốn.

Về giải pháp tháo gỡ khó khăn cho bất động sản, Thống đốc cho rằng, trước hết các doanh nghiệp phải tự lực tái cơ cấu phù hợp với khả năng quản lý và tình hình tài chính của mình, bên cạnh sự tháo gỡ của các bộ, ngành.

Liên quan đến các kiến nghị cụ thể của doanh nghiệp, ví dụ như nới room tín dụng bất động sản, Thống đốc giải thích, NHNN không đưa ra room tín dụng riêng cho bất động sản mà tùy thuộc vào sự chủ động của các tổ chức tín dụng. Tùy vào tình hình thanh khoản, việc đáp ứng các tỷ lệ rủi ro mà tổ chức tín dụng sẽ đưa ra mức tăng trưởng tín dụng phù hợp.

Về kiến nghị giảm hệ số rủi ro với lĩnh vực bất động sản cũng như giảm lộ trình siết tỷ lệ sử dụng vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn (Vingroup cho rằng hệ số rủi ro với bất động sản hiện nay quá cao khiến lãi vay bị đẩy lên cao), Thống đốc cho rằng, áp trọng số rủi ro bất động sản cao là để kiểm soát chênh lệch kỳ hạn của các ngân hàng. Hiện nay, các ngân hàng đang bị mất cân đối kỳ hạn khi cho vay bất động sản (90% khoản vay bất động sản là cho vay trung, dài hạn trong khi huy động vốn chiếm 80% là kỳ hạn ngắn). Lộ trình siết hệ số rủi ro sử dụng vốn trung, dài hạn cũng với mục đích tương tự. 

Trước đó, liên quan đến đề nghị cơ cấu nợ của NHNN, lãnh đạo NHNN cho hay sẽ tiếp thu và nghiên cứu. Dù vậy, cơ quan này cho rằng, rất khó đưa ra cơ chế ưu ái riêng cho doanh nghiệp bất động sản, bởi nếu vậy các ngành nghề khác cũng đòi cơ chế tương tự, trong khi bất động sản không phải là lĩnh vực ưu tiên.

Dù vậy, để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp bất động sản, người đứng đầu NHNN cho biết đã chỉ đạo hệ thống ngân hàng nỗ lực tối đa giảm lãi suất, nỗ lực hco vay các dự án tốt, các dự án nhà ở xã hội…

Tại Hội nghị, Thống đốc cũng nêu ra 5 thông điệp gửi tới cộng đồng doanh nghiệp bất động sản.

Thứ nhất, doanh nghiệp hoạt động trong môi trường kinh tế vĩ mô chung. Do đó, nếu kinh tế vĩ mô bất ổn thì doanh nghiệp sẽ khó khăn. Khi nền kinh tế vĩ mô, tiền tệ có rủi ro, bất ổn định, chắc chắn các cơ quan quản lý, điều hành chính sách vĩ mô phải áp dụng chính sách kinh tế vĩ mô để ổn định kinh tế vĩ mô, đôi khi chính sách này sẽ ảnh hưởng đến hoạt động doanh nghiệp, đó là sự đánh đổi. Như các nước, bản thân doanh nghiệp cần chủ động điều chỉnh sản xuất kinh doanh của mình.

Dẫn ý kiến của lãnh đạo Bộ Xây dựng trong 1 cuộc họp nói rằng, có những doanh nghiệp hiện đang ngồi đây triển khai 1 lúc trên 50 dự án. “Tôi không hiểu, doanh nghiệp đồng thời triển khai mấy chục dự án những khó khăn có chủ động được hay không, và giải pháp nào để tháo gỡ cho tất cả dự án đó?”, Thống đốc đặt vấn đề. Do đó, khi xây dựng kế hoạch doanh nghiệp cần có sự thận trọng.

Thứ hai, Thống đốc mong muốn doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh của mình, dù doanh nghiệp lớn hay nhỏ và đặc biệt doanh nghiệp phải vay vốn,có hệ số đòn bảy tài chính cao cần quản trị dòng tiền của mình.

“Doanh nghiệp có nhiều tài sản lớn nhưng chỉ vào một thời điểm cần tiền. Nhưng bán dự án bất động sản đâu có dễ, nó phụ thuộc người mua, thủ tục pháp lý, thủ tục hành chính không thể có ngay thanh khoản. Doanh nghiệp cần quản trị dòng tiền bài bản, có dự báo thì mới chủ động trong mọi tình huống. 1 cá nhân đi vay 10 người mà cùng một lúc 10 người đến đòi nợ thì cá nhân cũng rơi vào thế khó chứ đừng nói đến quy mô doanh nghiệp”, Thống đốc nêu rõ.

Tương tự, trong hoạt động ngân hàng cần đảm bảo làm sao khi người dân đến rút tiền cần có ngay, cũng phải quản trị tốt.

Thứ ba, bên cạnh các giải pháp tháo gỡ từ các bộ ngành, cơ quan quản lý, bản thân các doanh nghiệp cần quản trị lại, cân đối giữa mục tiêu doanh thu, lợi nhuận, khả năng tiêu thụ sản phẩm để có điều chỉnh phù hợp để có khả năng trả nợ ngân hàng.

Thứ tư, nâng cao năng lực tài chính để đa dạng hoá khả năng huy động vốn từ nhiều nguồn vốn khác, giảm sự phụ thuộc vào vốn tín dụng, nhất là vốn trung – dài hạn. Nếu phụ thuộc quá nhiều vào tín dụng ngân hàng, trong trường hợp lạm phát cao, chính sách tiền tệ phải thắt chặt thì doanh nghiệp gặp khó khăn – theo Thống đốc.

Thứ năm, Chính phủ quan tâm việc hướng tín dụng vào bất động sản vào nhà ở giá rẻ, nhà cho công nhân, nhà ở xã hội… mong các doanh nghiệp tích cực tham gia triển khai

 Dự kiến, tới đây, Chính phủ sẽ tiếp tục tổ chức Hội nghị tháo gỡ thị trường bất động sản do Thủ tướng chủ trì.