Việc tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng đang là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp (start-up) tại Việt Nam. Tuy nhiên, ông Phạm Hồng Hải, Tổng giám đốc Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB), cho rằng vẫn có cách để giải quyết vấn đề này.

Tại sự kiện ‘Banking innovation for startups’ do Genesia Ventures và OCB tổ chức chiều ngày 18/7, ông Hải chia sẻ rằng tư duy truyền thống của các ngân hàng hiện nay vẫn rất khó thay đổi khi xét đến một khoản vay. Thông thường, câu hỏi đầu tiên mà ngân hàng đặt ra là ‘Doanh nghiệp có tài sản đảm bảo không?’. Trong khi đó, nhiều start-up chỉ có ‘cái thân của nhà sáng lập’ làm vốn.

Điều kiện ‘tài sản đảm bảo’ là một phần quan trọng của cơ chế quản lý rủi ro trong ngành tài chính truyền thống. Tuy nhiên, đối với các start-up có mô hình kinh doanh đổi mới và ít tài sản hữu hình, yêu cầu này trở nên bất cập. Một rào cản khác mà start-up gặp phải là tỉ lệ nợ trên vốn thường ở mức cao. Do đặc thù phát triển nhanh và cần ‘đốt tiền’ trong giai đoạn đầu, các start-up có nhu cầu vốn lớn nhưng lại ít vốn chủ sở hữu.

Điều này làm gia tăng lo ngại rủi ro tín dụng từ phía ngân hàng. Không chỉ vậy, sự khác biệt về mô hình hoạt động, chiến lược kinh doanh và tổ chức vận hành khiến bộ phận phân tích tín dụng của ngân hàng gặp khó trong việc đánh giá và quản trị rủi ro đối với start-up.

Để giải quyết vấn đề này, ông Hải cho rằng việc thay đổi cách tiếp cận là điều tất yếu nếu ngân hàng muốn hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp. Niềm tin vào người sáng lập (founder) là yếu tố hàng đầu. Không chỉ với start-up, bất kỳ doanh nghiệp nào, nếu người đứng đầu không tạo được sự tin tưởng thì dù số liệu tài chính có ‘đẹp’ ra sao thì khoản vay cũng khó được phê duyệt.

Ngoài ra, nếu nhà sáng lập từng nhiều lần khởi nghiệp (cả thành công và thất bại), có kinh nghiệm, cam kết sẽ tạo được niềm tin lớn cho ngân hàng. Yếu tố này đôi khi không thể đo lường bằng số liệu, mà cần cảm nhận từ việc tiếp xúc, đánh giá tổng thể về con người.

Ngoài tài sản hữu hình, việc start-up có mô hình kinh doanh tốt, tạo ra dòng tiền đều đặn sẽ có khả năng thuyết phục ngân hàng. Nếu start-up cung cấp dịch vụ cho các đối tác uy tín như Pepsi, Coca, Microsoft… thì khoản thu dễ định lượng, bảo đảm dòng tiền thực và minh bạch.

‘Không cần tài sản đảm bảo, nhưng dòng tiền phải chảy qua ngân hàng, để ngân hàng còn theo dõi và quản trị rủi ro’, ông Hải chia sẻ. Các start-up có kế hoạch kinh doanh tốt, dòng tiền ổn thì ‘cứ tự tin nói chuyện với ngân hàng’. Bằng cách thay đổi cách tiếp cận và đánh giá, các ngân hàng có thể hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp tiếp cận vốn tín dụng một cách hiệu quả hơn.

F88 đã huy động thành công 60 triệu USD từ các tổ chức tài chính quốc tế. Ảnh: Đức Thanh

Nơi nhà đầu tư nước ngoài đặt cược

Diễn đàn Quỹ đầu tư Khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam 2022 (Vietnam Venture Summit 2022) với chủ đề “Dịch chuyển dòng vốn toàn cầu” diễn ra cuối năm 2022 đã mở ra tín hiệu khởi sắc về dòng vốn đầu tư cho các doanh nghiệp trong nước. Theo đó, 39 quỹ đầu tư cam kết rót 1,5 tỷ USD cho các start-up Việt trong 3 năm tới.

Việt Nam là một trong những điểm đến hứa hẹn nhất cho các nhà đầu tư ở thị trường châu Á. Nền kinh tế số thành công khi đạt giá trị 23 tỷ USD năm 2022 và đang tiếp tục gia tăng, đạt khoảng 50 tỷ USD vào năm 2025 đã biến Việt Nam thành thị trường phát triển nhanh nhất của khu vực do bùng nổ thương mại điện tử.

Theo StartupBlink (trung tâm nghiên cứu và lập bản đồ hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu), Việt Nam có đủ đà tăng trưởng để vượt Thái Lan về sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp. Trong đó, Hà Nội và TP.HCM là động lực thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp tương lai của Việt Nam. Lý do chủ yếu là quy mô của nền kinh tế giúp các công ty khởi nghiệp thành công ngay cả khi không mở rộng sang thị trường quốc tế.

Ông Vinnie Lauria, Nhà sáng lập, kiêm Giám đốc điều hành Golden Gate Ventures cho rằng, Việt Nam đang trở thành trụ cột thứ ba của khu tam giác vàng giữa Indonesia và Singapore, bởi đang sở hữu những tài năng công nghệ hàng đầu, một văn hóa khởi nghiệp mạnh mẽ và thị trường nội địa phát triển nhanh chóng. “Đây là các yếu tố kích thích các nhà đầu tư toàn cầu muốn đặt cược lớn vào Đông Nam Á”, ông Vinnie Lauria cho biết.

Theo dữ liệu từ Công ty đầu tư mạo hiểm Nextrans (Hàn Quốc), từ năm 2021đến 2022, Việt Nam ngày càng có nhiều nhà đầu tư mới vào giai đoạn đầu của start-up, mở rộng sang thị trường Việt Nam hoặc gây quỹ mới tập trung vào Việt Nam. Nextrans cũng có kế hoạch thành lập một quỹ mới với quy mô 50 triệu USD tập trung vào thị trường này. Nextrans muốn tìm kiếm thêm các doanh nghiệp trong lĩnh vực tăng trưởng bền vững cùng với các lĩnh vực mới nổi như công nghệ tài sản, proptech và SaaS.

Bà Lê Hàn Tuệ Lâm, phụ trách đầu tư Nextrans Việt Nam xác nhận, quỹ mới này có thể giải ngân tới 3 triệu USD cho một thương vụ góp vốn. Tính đến hiện tại, Nextrans đã rót vốn vào hơn 30 start-up trong nhiều lĩnh vực tại Việt Nam. Khẩu vị của Nextrans là các start-up công nghệ có khả năng tăng trưởng cao, như giáo dục, tài chính, chăm sóc sức khỏe và nông nghiệp.

Trong khi đó, trong năm nay, VinaCapital sẽ ra mắt quỹ đầu tư mạo hiểm thứ hai tại Việt Nam với mục tiêu đầu tư vào các dự án khởi nghiệp ở giai đoạn Series A+ và Seris B và tiền IPO. Quỹ sẽ tập trung tìm kiếm các công ty công nghệ có tốc độ tăng trưởng cao tại Việt Nam, liên quan đến các lĩnh vực như tiêu dùng, tài chính, y tế, nông nghiệp và du lịch. Quỹ cũng tìm kiếm cơ hội trong các lĩnh vực mới như chất thải thực phẩm và các giải pháp an toàn thực phẩm, blockchain, cơ sở hạ tầng xe điện. Quỹ có thể rót tối đa 10 triệu USD cho từng vòng đầu tư.

Đâu là cú hích?

Trong bối cảnh thanh khoản mắc kẹt, doanh nghiệp có chất lượng tín dụng kém có thể chứng kiến dòng tiền bị bào mòn và khó khăn trong tiếp cận vốn đảo nợ. Tuy nhiên, các đơn vị có dòng tiền mạnh và huy động được vốn quốc tế vẫn sẽ vượt qua được giai đoạn trên.

Việt Nam là một trong những điểm đến hứa hẹn nhất cho các nhà đầu tư ở thị trường châu Á.

Năm 2022 ghi nhận nhiều doanh nghiệp tiếp cận vốn quốc tế và hai trong số đó là Công ty cổ phần Chứng khoán Bản Việt (105 triệu USD) và Công ty cổ phần Kinh doanh F88 (60 triệu USD) đang được xếp hạng tín nhiệm bởi FiinRatings.

Ngoài ra, việc Việt Nam sẽ sớm ban hành Quy định tiêu chí môi trường và xác nhận đối với dự án được cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh tạo cú hích cho nhiều ngành như năng lượng, xây dựng, bất động sản xanh… tăng trưởng.

Công ty cổ phần Xây lắp Điện 1 (PCC1), Công ty cổ phần TTP Phú Yên đã huy động tín dụng xanh thông qua quá trình xác minh với Tổ chức Trái phiếu Khí hậu (CBI) cho các dự án năng lượng gió, mặt trời. Điều này khiến giới đầu tư kỳ vọng, trong năm nay, sẽ thêm nhiều doanh nghiệp đáp ứng tiêu chí và huy động thành công tín dụng, trái phiếu xanh.

Thêm vào đó, trong khối liên kết, hợp tác, doanh nghiệp Việt Nam phải chấp nhận một làn sóng mới, đó là mua bán, sáp nhập (M&A) giữa các doanh nghiệp, các nhà đầu tư với nhau. Đặc biệt, các chủ doanh nghiệp cũng phải chấp nhận việc chuyển nhượng các cổ phần, các dự án cho các nhà đầu tư mới để có thể tăng quy mô của doanh nghiệp.

Ngoài ra, cần phải có những cơ chế để thúc đẩy các nhà đầu tư sử dụng các công cụ tài chính hỗ trợ như quỹ đầu tư và chứng chỉ quỹ.

Các quỹ đầu tư lớn và các nhà đầu tư chuyên nghiệp trên thị trường chứng khoán, hay các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ PE khi đầu tư vào doanh nghiệp trong thời gian dài đều thắng thế, vì họ có kiến thức sâu và kiên định về việc đầu tư.

Theo  ông Lê Long Giang, Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn tài chính Việt Nam (VFCA), rất nhiều quỹ chỉ đầu tư vào những thị trường nằm trong điều lệ của họ, không đầu tư vào thị trường chưa đạt độ minh bạch về tài chính. Bởi vậy, nhiều quỹ đầu tư với hàng trăm tỷ USD sẵn sàng đầu tư vào Việt Nam, nếu thị trường được nâng hạng.

Theo các nhà gây quỹ đầu tư, khó khăn trong huy động vốn đôi khi cũng có những thuận lợi, làm cho doanh nghiệp chuyển mình hơn. Trong giai đoạn này, doanh nghiệp nên tìm đến nguồn vốn qua các quỹ đầu tư mạo hiểm trong lĩnh vực đó.

Hiện không nhiều doanh nghiệp, start-up biết đến nguồn vốn tín dụng xanh, trái phiếu xanh, trong khi khó tiếp cận vay được những ngân hàng truyền thống hoặc những tổ chức tài chính khác.

Bài toán tài chính luôn khó giải và mang tính chiến lược. Sau những khó khăn này, các doanh nghiệp sẽ phải cơ cấu lại, chủ động hơn để đáp ứng nhu cầu phát triển đều và phát triển vững của doanh nghiệp.

Tránh đầu tư tràn lan

Khó khăn lớn nhất mà các start-up gặp phải ở thời điểm này chính là sức mua của người tiêu dùng đang giảm ở nhiều ngành hàng. Khách hàng có xu hướng chi tiêu dè dặt hơn, cắt giảm hầu hết các nhu cầu không thiết yếu. Điều đó khiến những start-up nhắm vào các nhu cầu, thị trường ngách phải “đau đầu”.

Bên cạnh đó, dòng vốn đầu tư mạo hiểm trong năm 2022 đột ngột thắt lại đã khiến nhiều start-up lao đao, đặc biệt là với start-up ở lĩnh vực công nghệ. Trên thế giới, dòng vốn sụt giảm từ 620 tỷ USD xuống còn 366 tỷ USD, còn tại Việt Nam, dòng vốn mạo hiểm cũng sụt giảm 18%.

Đứng trước thực trạng này, ông Ngô Anh Tuấn, CEO – Founder Công ty TNHH Công nghệ thương mại trực tuyến F5 (quận 10, TP.HCM), đang khởi nghiệp với nền tảng cá nhân hóa quà tặng thông minh Beloved & Beyond cho biết: “Phương án của chúng tôi là cung cấp nhiều hơn những sản phẩm có giá bán phù hợp. Nhu cầu và thị trường vẫn còn, chỉ là khách hàng đã có sự tiết kiệm, thay vì chi 600.000 đồng/món quà như trước, thì hiện tại họ chỉ có thể chi ra 300.000 – 400.000 đồng/món quà. Chúng tôi vẫn sẽ đáp ứng nhu cầu tặng quà của khách hàng với sản phẩm và giá bán phù hợp hơn, cạnh tranh hơn”.

Song song với đó, Beloved & Beyond cũng đã chuẩn bị phương án dự phòng và quản trị tốt dòng tiền của công ty thông qua việc xúc tiến kêu gọi đầu tư từ các quỹ đầu tư mạo hiểm, các nhà đầu tư thiên thần, nguồn tiền tín dụng và mở rộng thêm nguồn thu khác từ những sản phẩm công nghệ và quảng cáo để tạo thêm nguồn thu mới.

“Khi ít tiền thì phải sử dụng sao cho hiệu quả nhất. Lúc này không phải thời điểm để mở rộng đầu tư, mà cần sinh tồn. Chúng tôi tinh gọn bộ máy, chi phí thấp nhất mà vẫn đảm bảo kinh doanh thuận lợi, tận dụng các nguồn lực đang có, tập trung làm tốt nền tảng công nghệ, phát triển độ phủ nhà bán và tiếp thị đến khách hàng mục tiêu, tránh dàn trải, chi tiêu lãng phí, kém hiệu quả”, ông Tuấn chia sẻ.

Cũng gặp khó khăn về vốn, ông Nguyễn Thượng Quân, Founder – CEO Công ty cổ phần Công nghệ tích hợp Sao Nam (quận 3, TP.HCM), chuyên sản xuất thiết bị điện mặt trời, đồ vật thông minh tâm sự: “Mặc dù có doanh thu khả quan, trung bình 83 tỷ đồng/năm, nhưng chúng tôi vẫn gặp khó khăn về vốn khi ngân hàng tăng lãi suất cho vay. Hiện nay, khi doanh nghiệp ngày càng có uy tín, các đơn đặt hàng càng lớn thì số vốn cần để thực hiện dự án cũng lớn hơn”.

Theo ông Quân, Sao Nam sẽ cắt giảm các chi phí nhân sự, marketing, đồng thời tổ chức đánh giá kỹ càng hơn, chọn lọc các dự án trước khi tham gia nhằm tránh rủi ro, đầu tư tràn lan, kém hiệu quả. Với cách làm thận trọng này, Sao Nam kỳ vọng doanh thu năm 2023 đạt 60 – 100 tỷ đồng.

Khó khăn là cơ hội để sàng lọc

Ông Trần Nguyên Long, CEO Công ty cổ phần Tập đoàn U-HOME (Đà Nẵng) lo ngại, hiện tại rất khó để các start-up tiếp cận và duy trì các nguồn vốn trung và dài. U-HOME đang lựa chọn phương pháp hoạt động cầm chừng, tập trung tối ưu chi phí thay vì mở rộng.

“U-HOME tập trung làm tốt công việc và không ngừng cải thiện bộ máy, chuẩn bị kỹ càng để đón cơ hội, thu hút các nhà đầu tư mới”, ông Long nói.

Trong khi đó, các start-up lĩnh vực nông nghiệp lại có nhiều băn khoăn về đầu ra của sản phẩm và việc làm thế nào để hỗ trợ nông dân.

Ông Phạm Thành Lộc, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Thanh Bình ái ngại: “Hiện giá nguyên liệu đầu vào rất rẻ, mình vui nhưng đồng thời cũng lo lắng, bà con không được giá sẽ nản lòng, không có vốn, dẫn tới vụ sau bỏ canh tác, trồng loại nông sản khác hoặc bán cả đất đi, như thế sẽ gây đứt gãy nguồn cung nguyên liệu”.

Công ty Thanh Bình đang không ngừng tìm kiếm, mở rộng thị trường nhằm tăng doanh số bán ra. Có như vậy mới có nguồn lực để hỗ trợ đầu ra cho nông sản, tránh đứt gãy chuỗi cung ứng.

Ông Lộc cũng cho biết, Công ty sử dụng nguồn vốn vay từ các quỹ cho doanh nghiệp nông nghiệp để hoạt động, đồng thời không ngừng chuẩn hóa các quy trình, thiết bị, nâng cao tính năng, chất lượng sản phẩm, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng.

Dù tình hình vẫn còn khó khăn, song nhiều start-up cũng nhận định, đây cũng là cơ hội để sàng lọc. Những start-up vượt qua được giai đoạn này sẽ có một nền tảng vững chắc, sẵn sàng bứt phá khi thị trường phục hồi.

Chị Hoàng Thị Kim Dung, Giám đốc quốc gia của Genesia Ventures Việt Nam đã chia sẻ về một trường hợp như trên. Đó là câu chuyện của một nhà đồng sáng lập start-up mà chị có cơ hội gặp gỡ và trò chuyện.

Người đồng sáng lập này đồng hành cùng doanh nghiệp từ những ngày đầu thành lập. Thời kỳ đó, doanh nghiệp còn non trẻ, thiếu thốn về nguồn lực, nên anh hầu như kiêm hầu hết các nhiệm vụ, từ viết những dòng code đầu tiên, tiếp xúc với nhà đầu tư để gọi được vòng hạt giống đầu tiên, tuyển dụng nhân sự… Hầu như mọi mọi ngóc ngách của doanh nghiệp đều có dấu ấn của nhà đồng sáng lập này.

Về sau, start-up tìm được đà phát triển, mở rộng tới quy mô lên hàng trăm lao động. Các hoạt động, cách thức làm việc dần chuyển từ chế độ đa nhiệm sang chuyên nhiệm, tức mỗi cá nhân thường là chuyên gia trong lĩnh vực của mình, có hiểu biết sâu rộng và tập trung làm tốt nhất trong lĩnh vực đó. Kết quả là, những người vốn quen làm tất cả mọi thứ từ ngày đầu như người đồng sáng lập kia có phần không còn phù hợp. Chính anh cũng nói vui rằng, mình là người “cái gì cũng biết, nhưng vào chi tiết thì không biết gì nhiều”. Thậm chí tới mức nhiều nhân viên giỏi chuyên môn được tuyển dụng sau này đã chê anh kém và còn cảm thấy anh đang là “nút thắt cổ chai” cho sự phát triển của công ty.

“Nếu bạn là nhà sáng lập ở trong trường hợp như thế, bạn sẽ phản ứng thế nào? Bạn sẽ cảm thấy cái tôi của mình bị tổn thương? Bạn sẽ cố gồng lên chứng tỏ mình có công xây dựng và bỏ ngoài tai những lời chê trách? Bạn sẽ lặng lẽ đứng ra, cho người giỏi hơn làm thay thế mình? Hay bạn sẽ nhanh chóng bổ khuyết kiến thức còn thiếu của mình, liên tục học tập để bản thân mình trưởng thành về chuyên môn, theo kịp tốc độ phát triển của công ty?”, chị Hoàng Thị Kim Dung đặt câu hỏi.

Theo nhà đầu tư này, con người vốn không có ai là giỏi mọi thứ và hoàn hảo. Vậy nên, việc đầu tiên nhà sáng lập cần phải làm nếu rơi vào trường hợp trên, là hạ cái tôi xuống, đủ khiêm nhường để lắng nghe và ghi nhận góp ý của mọi người.

Bên cạnh đó, họ cần tỉnh táo, cũng như đủ bản lĩnh, tự tin để tìm ra đâu là thế mạnh của mình và đâu là những việc giúp mình có thể đóng góp được nhiều nhất cho công ty. Tiếp theo, nhà sáng lập nên tập trung vào trau dồi, phát triển bộ kỹ năng xung quanh thế mạnh đó thật nhuần nhuyễn, tới mức không ai có thể phủ nhận được vai trò, vị trí của mình trong tổ chức. Với những mảng không phải là thế mạnh, người lãnh đạo cần trao quyền cho những nhân sự có năng lực triển khai tốt hơn và có thể tin tưởng vào họ.

Sau cùng, với bất kỳ start-up nào, chị Dung cho rằng, hầu hết mọi người đến rồi đi, chỉ những người phù hợp ở lại. “Tất cả đều xứng đáng được ghi nhận, vì đã nỗ lực cống hiến cho sự phát triển trong mỗi giai đoạn của start-up”, Giám đốc quốc gia của Genesia Ventures Việt Nam khẳng định.