Trong quá trình xử lý và giải quyết các vụ việc liên quan đến tham nhũng, việc phân biệt giữa các khái niệm ‘phản ánh’, ‘tố cáo’ và ‘báo cáo’ tham nhũng là vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều người dân vẫn chưa nắm rõ về những khái niệm này, dẫn đến những khó khăn và hệ lụy trong thực tiễn.

Mới đây, tại tỉnh Đắk Nông, một trường hợp nhầm lẫn giữa ‘tố cáo’ và ‘phản ánh’ đã được ghi nhận. Ông N.V.T, cư trú tại huyện Đắk R’lấp, đã gửi đơn đến cơ quan chức năng với nội dung phản ánh về một cán bộ địa chính xã có dấu hiệu nhận tiền bồi dưỡng khi thực hiện thủ tục tách thửa đất. Tuy nhiên, qua quá trình xác minh ban đầu, nội dung mà ông T trình bày chỉ liên quan đến thái độ và cách ứng xử của cán bộ khi tiếp dân, không có căn cứ rõ ràng về hành vi vụ lợi hay trục lợi.

Thanh tra tỉnh Lâm Đồng cho biết, mặc dù đã có các quy định tương đối rõ ràng, nhưng trên thực tế, nhiều người dân vẫn gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa các khái niệm khi thực hiện ‘phản ánh’, ‘tố cáo’ và ‘báo cáo’ về hành vi tham nhũng. Điều này đã dẫn đến nhiều hệ lụy trong thực tiễn, như việc đơn thư bị gửi sai thẩm quyền, nội dung không rõ ràng, gây khó khăn cho công tác tiếp nhận, phân loại và xử lý thông tin.

Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 không cung cấp giải thích cụ thể về các khái niệm này. Tuy nhiên, thông qua các văn bản pháp luật hiện hành, có thể thấy rằng có nhiều yếu tố khác biệt giữa ‘phản ánh’, ‘tố cáo’, và ‘báo cáo’.

‘Tố cáo’ được hiểu là việc cá nhân báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thông tin tố cáo thường liên quan đến những hành vi cụ thể đã diễn ra và có bằng chứng rõ ràng.

‘Phản ánh’ là việc công dân cung cấp thông tin, trình bày ý kiến, nguyện vọng, đề xuất giải pháp với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền về những vấn đề liên quan đến việc thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật, công tác quản lý trong các lĩnh vực đời sống xã hội thuộc trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân đó. Phản ánh thường mang tính chất xây dựng và không nhất thiết phải có bằng chứng cụ thể.

‘Báo cáo’ là một loại văn bản hành chính của cơ quan, tổ chức, cá nhân để thể hiện tình hình, kết quả thực hiện công việc nhằm giúp cho cơ quan, người có thẩm quyền có thông tin phục vụ việc phân tích, đánh giá, điều hành và ban hành các quyết định quản lý phù hợp. Báo cáo thường được sử dụng trong môi trường hành chính và liên quan đến hoạt động của cơ quan, tổ chức.

Từ những định nghĩa trên, có thể hiểu ‘tố cáo tham nhũng’ là việc cá nhân báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi. ‘Phản ánh tham nhũng’ là việc cá nhân, tổ chức cung cấp thông tin, trình bày ý kiến, nguyện vọng, đề xuất giải pháp với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền về những vấn đề liên quan đến hành vi tham nhũng. ‘Báo cáo tham nhũng’ là trình bày sự việc, tình hình hoặc ý kiến của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, chiến sĩ trong lực lượng vũ trang khi phát hiện hành vi tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi mình công tác.

Trong một xã hội công bằng, danh tiếng không thể là lá chắn bảo vệ một cá nhân khỏi trách nhiệm đạo đức hay hình phạt pháp lý. Mới đây, làng giải trí Việt Nam đã chứng kiến hai sự kiện gây chấn động liên quan đến các nhân vật nổi tiếng. Đầu tiên là trường hợp của nhà thiết kế thời trang hàng đầu Việt Nam, Công Trí, bị bắt vì liên quan đến đường dây mua bán và sử dụng ma túy. Ngay sau đó, rapper Bình Gold cũng xuất hiện trên mạng xã hội với hình ảnh que test ma túy dương tính với cần sa. Cả hai sự việc đã thu hút sự chú ý của công chúng và trở thành đề tài nóng trên mạng xã hội.

Nhìn vào sự nghiệp của NTK Công Trí, người đã có những đóng góp đáng kể cho thời trang Việt Nam, thật xót xa khi thấy nó kết thúc trong một hoàn cảnh đáng buồn. Trong khi đó, rapper Bình Gold, với hình ảnh và âm nhạc không mấy tốt đẹp, không nhận được nhiều sự cảm thông từ công chúng. Việc này đặt ra câu hỏi về việc liệu có nên so sánh NTK Công Trí với Bình Gold hay không, dựa trên thành tích và đóng góp của họ cho xã hội.

Thế nhưng, khi bàn về vấn đề này, chúng ta cần tự hỏi liệu có đúng là đang đánh giá sai lầm dựa trên thành tích, tình cảm, hay sự đúng sai. Công lý không dựa trên cảm xúc, và khi đứng trước pháp luật, không ai được miễn trừ trách nhiệm trước hành vi sai trái. Không có lý do nào có thể biện minh cho việc làm sai, và không có lý do gì để bảo vệ những hành vi vi phạm pháp luật.

Khi thông tin về NTK Công Trí được công bố, nhiều người cho rằng việc anh bị bắt vì sử dụng ma túy là quá nặng. Tuy nhiên, trên thế giới, việc sử dụng ma túy là một vấn đề nghiêm trọng và có thể dẫn đến những hậu quả xấu. Nghệ sĩ trong xã hội Âu Mỹ có thể không bị yêu cầu trở thành tấm gương, nhưng ma túy vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra cái chết tại Mỹ. Nó không chỉ là lựa chọn cá nhân, mà còn là một đại dịch, một cái giá phải trả khi nội lực con người bỏ cuộc trước cám dỗ.

Ở Việt Nam, nơi chúng ta vẫn tin vào sự yên bình và hình mẫu nghệ sĩ sống sạch, truyền cảm hứng, tôi không nghĩ rằng chúng ta nên coi việc nghệ sĩ sử dụng chất kích thích là điều bình thường. Khi Quang Linh Vlog bị bắt trong vụ án về kẹo Kera, cũng có một làn sóng mạnh mẽ bênh vực, cho rằng với những việc tốt anh đã làm ở châu Phi, anh không đáng bị đối xử như một tội phạm. Tuy nhiên, luật pháp không tính theo ‘từng’, mà chỉ xét theo những gì bạn đã thực sự làm sai.

Từ thiện không thể miễn tội cho kinh doanh sai luật, cũng như việc từng cứu giúp hàng trăm người không thể xóa đi hành vi lừa dối hàng chục nghìn người tiêu dùng thông qua quảng cáo. Danh tiếng không miễn trừ ai khỏi trách nhiệm đạo đức hay hình phạt pháp lý. Trên sân khấu công lý, không có hàng ghế VIP, không có ưu tiên cho những người từng được yêu mến.

Một xã hội tốt đẹp không phải là nơi không có sai lầm, mà là nơi người ta biết cách sửa sai và biết cách đón nhận nhau trở lại, khi đã chân thành làm lại từ đầu. Điều quan trọng là chúng ta cần nhìn nhận vấn đề một cách công bằng và không để cảm xúc chi phối khi đánh giá các vấn đề liên quan đến pháp luật và đạo đức.