Đơn hàng giảm, công nhân hết cảnh tăng ca

Tăng trưởng thần tốc trong 9 tháng đầu năm, nhưng lại bị đảo chiều trong 4 tháng cuối năm, dệt may vẫn về đích năm 2022 với kết quả khả quan, kim ngạch xuất khẩu đạt 44 tỷ USD. Dù vậy, ngành này cũng xác định, năm 2023 sẽ khó hơn năm 2022 rất nhiều.

Ông Lê Tiến Trường, Tổng giám đốc Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) dự báo, tình hình 3 tháng đầu năm sẽ “chưa có gì sáng sủa hơn quý cuối năm 2022”, do kinh tế thế giới vẫn khó khăn, tăng trưởng giảm, lạm phát ở mức cao. Tình trạng phổ biến là số lượng đơn hàng sụt giảm, đơn giá thấp; doanh nghiệp đối diện với sức ép gia tăng về các yêu cầu phát triển xanh, phát triển bền vững từ đối tác nhập khẩu.

“Nhiều nhà nhập khẩu lớn trước đây đặt hàng chục ngàn sản phẩm, giờ chỉ còn khoảng 1.000 sản phẩm, thậm chí vài trăm sản phẩm cho mỗi đơn hàng, cho thấy sức mua hàng dệt may giảm khi người dân các nước siết chặt chi tiêu trước tác động của lạm phát và suy giảm kinh tế”, ông Trường nói.

Thống kê sơ bộ từ tháng 9 đến nay, hơn 630.000 công nhân bị ảnh hưởng do đơn hàng xuất khẩu giảm sút. Khi đơn hàng bị giảm, công nhân cũng hết cảnh tăng ca, xấu hơn là bị ngừng việc, cắt hợp đồng.

Vừa qua, Công ty TNHH Tỷ Hùng (vốn đầu tư từ Đài Loan, chuyên sản xuất giày da xuất khẩu, hiện có 3 nhà máy ở TP.HCM, Bến Tre và Đồng Tháp) đã cắt giảm, chấm dứt hợp đồng với khoảng 1.200 lao động.

Lý giải quyết định này, Công ty Tỷ Hùng cho biết, do sức mua nhiều mặt hàng ở châu Âu sụt giảm mạnh, nên đơn hàng xuất khẩu của Công ty bị cắt giảm 70 – 80%. Dù vẫn sẽ có đơn hàng trong năm 2023, nhưng số lượng không đủ duy trì hoạt động của 3 nhà máy, nên Công ty sẽ đưa đơn hàng về các tỉnh. Nếu tình hình kinh doanh tốt hơn, có đơn hàng đủ để nhà máy ở TP.HCM hoạt động, thì Công ty sẽ có chiến lược điều phối sản xuất.

Xuất khẩu giảm sút, vận chuyển hàng hóa, logistics cũng không còn bận rộn. Chỉ ra những thách thức của ngành logistics trong năm 2023, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam cho biết, các ngành hàng xuất khẩu thế mạnh của Việt Nam đều đang trong tình thế tương đối nghiêm trọng về sụt giảm đơn hàng trong  năm 2023. Tình hình chung đến thời điểm này chưa có sự cải thiện.

Chủ động ứng phó

Tình hình kinh tế thế giới năm 2023 không mấy tích cực. Mới đây, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) dự báo tăng trưởng toàn cầu là 2,7%, giảm 0,2% so với báo cáo hồi tháng 7/2022, đồng thời cảnh báo, “những điều tồi tệ nhất còn chưa diễn ra, thế giới có thể đối mặt với suy thoái nghiêm trọng”.

Với mức độ lạm phát cao trong năm 2023, người dân tại hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thắt chặt chi tiêu, giảm sức mua đối với các mặt hàng không thiết yếu, như hàng dệt may, giày dép, hàng điện tử…

Trong báo cáo kinh tế mới nhất với tựa đề “Khó khăn bên ngoài gia tăng”, HSBC cho rằng, ngành xuất khẩu của Việt Nam đã đến lúc cần chuẩn bị cho một đoạn đường không mấy bằng phẳng sắp tới.

Tháng 11/2022, lần đầu tiên trong 2 năm qua, Việt Nam chứng kiến mức sụt giảm đáng kể so với cùng kỳ năm trước trong tăng trưởng xuất khẩu, suy giảm ở tất cả các lĩnh vực. Thậm chí, HSBC cho rằng, xuất khẩu của Việt Nam chuẩn bị bước vào kỳ “ngủ đông”.

Đơn cử, lĩnh vực điện tử (chiếm 35% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam) chỉ cần suy giảm 10% đơn hàng, là sẽ “thổi bay” hàng chục tỷ USD kim ngạch xuất khẩu.

Đối với ngành gỗ, chỉ riêng tác động từ tình hình kinh doanh nhà ở Mỹ chững lại trong bối cảnh lãi suất cầm cố tăng lên (xu hướng tương tự cũng đã thấy rõ ở thị trường bất động sản châu Âu) đã tác động đáng kể đến hoạt động xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam.

Nhiều chuyên gia cho rằng, tình hình khó khăn dự báo kéo dài sang năm 2023, nên các doanh nghiệp cần sớm có kế hoạch ứng phó dài hạn, nhanh chóng tiết giảm chi phí sản xuất, mở rộng thị trường, đặc biệt là những khu vực còn ổn định, ít lạm phát.

Với Vinatex, ông Trường cho hay, Tập đoàn chỉ đạo các doanh nghiệp kiên định tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, bởi chỉ nằm trong chuỗi cung ứng toàn cầu với tư cách thành viên chính thức, thì mức độ bấp bênh, sụt giảm trước những biến động của thị trường mới thấp hơn ngoài chuỗi. Cùng với đó, kiên định thực hiện các cam kết về trách nhiệm xã hội, sản xuất xanh, vì đây sẽ là những yếu tố phi tài chính để lựa chọn những đối tác bền vững hơn, đáp ứng các yêu cầu mới của thị trường trong sản xuất bền vững.

Đặc biệt, ngành dệt may và da giày cần tận dụng các đơn hàng nhỏ nhưng đòi hỏi kỹ thuật cao, đơn giá cao và đi vào các thị trường ngách.

Dự liệu tình hình khó khăn, ngành dệt may đưa ra 2 kịch bản tăng trưởng xuất khẩu của ngành năm 2023, ở mức 47 – 48 tỷ USD, nếu thị trường hồi phục vào nửa cuối năm 2023; và kịch bản kém tích cực hơn, ở mức 45 – 46 tỷ USD nếu thị trường tiếp tục khó khăn kéo dài.n

Ưu tiên phát triển các mặt hàng có quy mô và giá trị

Giai đoạn tới, mục tiêu hoạt động xuất nhập khẩu hướng đến là phát triển xuất nhập khẩu hàng hóa theo chiều sâu. Chính vì vậy, tại dự thảo đề án Bộ Công Thương gửi Thủ tướng Chính phủ, đối với tái cơ cấu lĩnh vực xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương xác định tập trung ưu tiên phát triển xuất khẩu các mặt hàng có quy mô xuất khẩu lớn, lợi thế cạnh tranh cao (điện tử, dệt may, da giày, nông sản, đồ gỗ…) gắn với đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu. 

Bên cạnh đó, gia tăng tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa có hàm lượng chế biến sâu, công nghệ cao, có giá trị gia tăng cao, tỷ lệ nội địa hoá lớn, đáp ứng tiêu chuẩn cao về chất lượng và phát triển bền vững của các thị trường.

Trong đó, đối với nhóm hàng nhiên liệu, khoáng sản, sẽ giảm dần xuất khẩu đối với khoáng sản quan trọng kể cả dưới dạng tinh quặng. Với nhóm hàng nông, lâm, thủy sản, nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng, mở rộng thị trường và thương hiệu hàng hóa của Việt Nam. Chuyển dịch cơ cấu hàng hóa xuất khẩu hướng mạnh vào chế biến sâu, chất lượng cao và các sản phẩm công nghệ cao.

Đối với cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu, dự thảo đề án cũng phấn đấu đến năm 2030, tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa công nghiệp chế biến chế tạo lên khoảng 90%, trong đó tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa công nghệ trung bình và cao tăng lên khoảng 70%.

Riêng với các nhóm hàng mới, Bộ Công Thương xác định rà soát các mặt hàng mới, có kim ngạch hiện nay còn thấp nhưng có tiềm năng tăng trưởng cao trong thời gian tới để có các chính sách khuyến khích phát triển, tạo sự đột phá trong xuất khẩu.

Tăng cường đa dạng hóa thị trường xuất khẩu

Để không phụ thuộc quá lớn vào một số thị trường và giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực từ các cuộc xung đột thương mại, Bộ Công Thương xác định sẽ chú trọng phát triển xuất khẩu qua thương mại điện tử xuyên biên giới, hệ thống phân phối nước ngoài.

Trong đó, đối với thị trường châu Á – châu Phi, duy trì tăng trưởng xuất khẩu ở mức cao hơn so với nhập khẩu và kiểm soát nhập siêu từ các thị trường châu Á và đối với các mặt hàng công nghiệp chế biến, chế tạo, nông sản… Tạo bước đột phá mở rộng các thị trường xuất khẩu có tiềm năng với các sản phẩm Halal sang các thị trường Hồi giáo và sản phẩm Kosher sang thị trường Do thái (Ấn Độ, các nước Nam Á khác và Trung Đông).

Song song với đó, thúc đẩy chuyển nhanh và mạnh sang thương mại chính ngạch đối với các nước có chung đường biên giới gắn với tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường nhằm ngăn chặn hàng lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, gian lận thương mại. Phấn đấu tỷ trọng xuất khẩu sang thị trường châu Á chiếm khoảng 46-47% vào năm 2030.

Đối với thị trường châu Âu, đẩy mạnh xuất khẩu nhằm duy trì vững chắc và mở rộng thị phần xuất khẩu tại các thị trường Đức, Pháp, Hà Lan, Anh, Italia, Thụy Sỹ, Tây Ban Nha và các nước thành viên Liên minh kinh tế Á – Âu…

Cùng với việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, Bộ Công Thương cũng xác định sẽ đa dạng hóa thị trường nhập khẩu, đặc biệt là thị trường nhập khẩu nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất, hạn chế phụ thuộc lớn vào một thị trường; từng bước cải thiện cán cân thương mại với các thị trường Việt Nam nhập siêu theo hướng cân bằng hơn. 

Tăng cường quản lý nhập khẩu linh hoạt, hiệu quả, bảo đảm lợi ích hợp pháp và chính đáng của quốc gia và phù hợp với các cam kết quốc tế. Kiểm soát có hiệu quả gian lận thương mại và nâng cao tính tuân thủ tự nguyện của doanh nghiệp phù hợp với các cam kết quốc tế. Ưu tiên nhập khẩu máy móc, thiết bị, vật tư đầu vào được tạo ra từ công nghệ cao, công nghệ tiên tiến mà trong nước chưa sản xuất được.

Ông Andrew Jeffries, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á tại Việt Nam

Bất chấp những lo ngại về kinh tế toàn cầu, áp lực lạm phát, sự sụt giá đồng tiền và những thách thức khác, kinh tế Việt Nam năm 2022 vẫn tăng trưởng 8,02%. Đây là mức cao nhất trong hơn một thập kỷ qua và cao hơn mục tiêu ban đầu của Chính phủ là 6-6,5%. Như vậy, Việt Nam vẫn là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực. Chính phủ và nhân dân Việt Nam rất xứng đáng với kỷ lục tăng trưởng kinh tế này.

Triển vọng kinh tế toàn cầu đã xấu đi. Lạm phát tiếp tục gia tăng ở hầu hết các nền kinh tế do giá lương thực và năng lượng toàn cầu tăng cao. Giá dầu, khí đốt và lương thực toàn cầu đã giảm so với mức đỉnh vào đầu năm nay, nhưng vẫn cao hơn so với đầu năm 2022. Việc thắt chặt các điều kiện tài chính và tiền tệ tiếp tục cản trở hoạt động kinh tế ở Hoa Kỳ cũng như khu vực đồng euro vào năm 2023 và khu vực này có thể trải qua một cuộc suy thoái kỹ thuật.

Sự phục hồi của châu Á dự kiến ​​sẽ tiếp tục, nhưng bị giảm sút một chút động lực. Lạm phát toàn phần ở châu Á đang phát triển vẫn đang tăng so với đầu năm 2022. Các ngân hàng trung ương tiếp tục tăng lãi suất chính sách, cố gắng kiềm chế lạm phát và bảo vệ sự ổn định tài chính. Điều này đã thắt chặt các điều kiện tài chính trong khu vực, vốn cũng bị ảnh hưởng rất nhiều bởi việc tăng lãi suất mạnh mẽ ở Hoa Kỳ và châu Âu.

Với bối cảnh trên, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đã điều chỉnh giảm mức tăng trưởng GDP năm 2022 ở châu Á đang phát triển xuống 4,2%, phản ánh sự điều chỉnh giảm đối với Đông Á, đặc biệt là với Trung Quốc – nơi mà tình trạng gián đoạn do đại dịch và các vấn đề chưa được giải quyết trên thị trường bất động sản đã làm suy yếu tăng trưởng kinh tế.

Ngược lại, ADB đã nâng dự báo tăng trưởng kinh tế cho khu vực Đông Nam Á năm 2022 lên 5,5% từ  các dự báo cao hơn cho Malaysia, Philippines, Thái Lan, Đông Timor và Việt Nam sau những hoạt động kinh tế mạnh mẽ đáng kinh ngạc của các quốc gia này trong các quý vừa qua nhờ sự phục hồi mạnh của các lĩnh vực tiêu dùng, thương mại, dịch vụ, đặc biệt là du lịch.

Việt Nam tiếp tục được nhà đầu tư nước ngoài quan tâm mạnh mẽ như một điểm đến đầu tư hấp dẫn

Tại Việt Nam, các hoạt động kinh tế đã phục hồi nhanh hơn dự kiến ​​sau khi các biện pháp hạn chế để phòng, chống Covid-19 được dỡ bỏ và đạt được tỷ lệ bao phủ vắc-xin trên toàn quốc. Hoạt động hiệu quả trong các lĩnh vực đã thúc đẩy nền kinh tế của đất nước và tăng trưởng phục hồi lên 8,8% trong 3 quý đầu năm và tiếp tục diễn ra vào cuối năm 2022.

Tính chung cả năm 2022, tổng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa tăng lần lượt 10,6% và 8,4% so với năm 2021, cán cân thương mại hàng hóa ước tính xuất siêu 11,2 tỷ USD. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện tại Việt Nam vẫn tăng mạnh, ước đạt gần 22,4 tỷ USD trong năm 2022, tăng 13,5% so với năm 2021. Đây là số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện cao nhất trong 5 năm qua.

Di chuyển bình thường trở lại đã thúc đẩy du lịch nội địa đạt 101,3 triệu lượt khách trong năm 2022, cao hơn so với giai đoạn trước Covid-19. Năm 2022, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng 19,8% so với năm 2021, nếu loại trừ yếu tố giá tăng 15,6% (năm 2021 giảm 6,7%).

Do tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam cao, nên ảnh hưởng của lạm phát và các yếu tố khác đến nền kinh tế Việt Nam ít nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì đang diễn ra ở các nước láng giềng và các quốc gia khác trong khu vực. Tỷ lệ nợ công trên GDP của Việt Nam là 43% – tương đối thấp và điều này đã tạo nên nền tảng kinh tế vĩ mô vững chắc của Việt Nam.

Sự ổn định kinh tế vĩ mô của Việt Nam là vững chắc. Nhiều quốc gia khác trong khu vực không chống chọi được tốt như Việt Nam trước những thách thức và cú sốc kinh tế toàn cầu này. Tuy nhiên, “những cơn gió ngược” đang mạnh lên kể từ quý IV/2022.

Mặc dù thương mại tiếp tục mở rộng, nhưng các chỉ số kinh tế chính cho thấy, nhu cầu toàn cầu đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam đang suy yếu. Số lượng đơn đặt hàng mới có thể giảm vào đầu năm 2023. Việc làm cũng có thể giảm do các hoạt động kinh tế suy giảm. Việc thắt chặt tiền tệ gần đây, những bất thường trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp và việc chậm giải ngân đầu tư công đã thắt chặt thanh khoản để phục hồi kinh tế.

Lạm phát cao ở Hoa Kỳ và các nền kinh tế tiên tiến khác dù giảm nhẹ vào tháng 11/2022, nhưng có thể kéo dài chu kỳ thắt chặt tiền tệ hiện tại. USD tăng giá do Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) thắt chặt tiền tệ có thể tiếp tục gây áp lực giảm giá đối với đồng tiền Việt Nam, tạo áp lực lạm phát và gây áp lực lên dự trữ ngoại hối.

Tăng trưởng giảm tốc ở Trung Quốc cũng ảnh hưởng đến triển vọng kinh tế của Việt Nam trong năm 2023. Tình hình ngày càng xấu đi ở Liên bang Nga và Ukraine có thể làm tăng mạnh giá cả hàng hóa, tiếp tục gây ra lạm phát toàn cầu và thắt chặt tiền tệ hơn nữa. Trong bối cảnh đó, dự báo tăng trưởng của ADB cho Việt Nam năm 2023 được điều chỉnh giảm từ 6,7% xuống 6,3%.

Lạm phát toàn cầu vẫn còn nhiều áp lực. Sự gián đoạn chuỗi cung ứng do căng thẳng địa chính trị tiếp diễn và nhu cầu năng lượng gia tăng từ việc nới lỏng các hạn chế đi lại của Trung Quốc có thể đẩy giá hàng hóa toàn cầu tăng cao.

Do đó, các phản ứng chính sách đối với Việt Nam cần hướng tới sự cân bằng giữa kiềm chế lạm phát và duy trì tăng trưởng kinh tế, đồng thời đảm bảo sự ổn định của khu vực tài chính.

Năm 2022, Chính phủ Việt Nam đã thành công trong việc điều hành chính sách tiền tệ linh hoạt và chính sách tài khóa thận trọng, đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô. Cần có sự phối hợp chặt chẽ và hiệu quả hơn giữa các chính sách tài khóa và tiền tệ trong năm 2023.

Trong khi các biện pháp tiền tệ đã được thắt chặt để ngăn chặn lạm phát nhập khẩu, thì việc hỗ trợ tài chính có mục tiêu trở nên cần thiết để hỗ trợ các doanh nghiệp và tăng cường bảo trợ xã hội trong bối cảnh tác động tiêu cực ngày càng tăng đối với lực lượng lao động do suy thoái kinh tế toàn cầu.

Tuy vậy, cũng có nhiều lý do để lạc quan về triển vọng kinh tế Việt Nam năm 2023. Bất chấp môi trường kinh tế toàn cầu đầy thách thức và thị trường chứng khoán biến động, tăng trưởng kinh tế năm 2022 đã ngang bằng với mức tăng trưởng cao trước đại dịch, đầu tư trực tiếp nước ngoài vẫn phục hồi mạnh mẽ, thậm chí đã tăng lên.

Không còn nghi ngờ gì nữa, triển vọng kinh tế của Việt Nam trong trung và dài hạn vẫn rất tích cực. Các nhà đầu tư nước ngoài thường nghĩ về dài hạn khi họ đầu tư và chúng tôi ghi nhận rằng, Việt Nam tiếp tục được quan tâm mạnh mẽ như một điểm đến đầu tư hấp dẫn. Điều đó chứng tỏ rõ ràng sự tin tưởng lâu dài của các nhà đầu tư đối với Việt Nam.

Với những nền tảng kinh tế vững chắc và điều hành kinh tế hiệu quả của Việt Nam, chúng tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng, nền kinh tế Việt Nam sẽ có thể đương đầu với “những cơn gió ngược” vào năm 2023 và xa hơn nữa. Là một đối tác phát triển đáng tin cậy, ADB sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam khi cần thiết.