Ông SHIMIZU Akira, Trưởng đại diện Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản tại Việt Nam (JICA Việt Nam)

Việt Nam chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Nhật Bản vào ngày 21/9/1973. Năm 1992, Nhật Bản quyết định mở lại viện trợ cho Việt Nam.

Trong những năm vừa qua, các ưu tiên hỗ trợ của JICA dành cho Việt Nam tập trung vào “Đối phó với đại dịch Covid-19 (chủ yếu trong lĩnh vực y tế)” và “Phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19 (chủ yếu là phát triển cơ sở hạ tầng)”, phù hợp với chính sách của Chính phủ Việt Nam về “Cân bằng giữa phòng chống đại dịch và phát triển kinh tế”.

JICA sẽ tiếp tục hợp tác với Việt Nam trong việc củng cố hệ thống y tế, cụ thể là nâng cấp hệ thống chẩn đoán và điều trị của các bệnh viện như Bệnh viện Bạch Mai, nâng cao năng lực nghiên cứu và xét nghiệm các bệnh truyền nhiễm của Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (NIHE) và tăng cường năng lực cho nhân viên y tế của các bệnh viện địa phương.

Về hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, Nhật Bản và Việt Nam đã dành ưu tiên cao cho Dự án Tuyến đường sắt đô thị số 1 tại TP.HCM, đoạn Bến Thành – Suối Tiên. Cho đến nay, tất cả các toa tàu đã được vận chuyển về Việt Nam, công việc xây dựng cũng được đẩy nhanh để tuyến metro này sớm được đưa vào sử dụng.

JICA cũng đang hợp tác với Chính phủ Việt Nam để hiện thực hóa việc cung cấp năng lượng trung hòa carbon, cụ thể là Dự án điện gió trên đất liền tại tỉnh Quảng Trị được tài trợ theo Chương trình Cho vay và Đầu tư hải ngoại vào tháng 5/2021 và đã bắt đầu đi vào hoạt động cuối tháng 10/2021. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng hỗ trợ dự án nhà máy điện mặt trời, được kỳ vọng sẽ góp phần vào quá trình chuyển dịch năng lượng xanh ở Việt Nam.

Phát triển nguồn nhân lực làm nền tảng cho quá trình tăng trưởng cũng là nội dung hợp tác được JICA chú trọng tại Việt Nam. Theo đó, Trường đại học Việt Nhật (VJU) đến nay đã có 260 sinh viên tốt nghiệp và 138 sinh viên mới theo học. Ngoài ra, hiện có 43 cán bộ, công chức, viên chức Việt Nam đang theo học chương trình thạc sĩ và tiến sĩ tại các trường đại học tại Nhật Bản theo Chương trình học bổng Phát triển nguồn nhân lực JDS. Trong năm 2023, dự kiến có thêm khoảng 50 cán bộ, công chức, viên chức Việt Nam đến Nhật Bản học tập trong khuôn khổ chương trình này.

JICA cũng sẽ tiếp tục tập trung vào chương trình hợp tác cấp cơ sở, trong đó có hoạt động cử tình nguyện viên đến sinh sống và làm việc tại Việt Nam. Sau một thời gian gián đoạn do dịch Covid-19, Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới tiếp tục tiếp nhận tình nguyện viên theo chương trình của JICA và chúng tôi dự định sẽ tiếp tục tăng cường số lượng tình nguyện viên lên đến quy mô tương tự như trước đại dịch Covid-19 với trung bình hơn 30 tình nguyện viên được cử đến Việt Nam mỗi năm. Trong năm 2023, JICA sẽ tiếp tục hợp tác với Việt Nam tập trung phát triển kinh tế và mở rộng “mạng lưới an toàn”, bao gồm cả lĩnh vực y tế, nhằm giúp Việt Nam nhanh chóng phục hồi và tiếp tục đạt mức tăng trưởng kinh tế cao.

Kết nối hai nền kinh tế 

Việt Nam luôn duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định, nhưng yếu tố thúc đẩy và đóng góp cho tốc độ tăng trưởng này là mở rộng xuất khẩu và đầu tư trực tiếp. Trước đây, nhiều doanh nghiệp Nhật Bản mong muốn mở rộng đầu tư vào Việt Nam. Tuy nhiên, tỷ lệ nội địa hóa của Việt Nam hiện nay hầu như không thay đổi so với khoảng 10 năm trước – chỉ ở mức khoảng 30%, trong khi đó tỷ lệ này là khoảng 60% ở Trung Quốc và gần 50% ở Thái Lan.

JICA đã và đang nỗ lực hỗ trợ nhiều địa phương ở Việt Nam gia tăng tỷ lệ nội địa hóa để thu hút thêm nguồn vốn đầu tư FDI vào Việt Nam, bao gồm cả từ Nhật Bản. Cụ thể, chúng tôi đang hợp tác với Bộ Kế hoạch và Đầu tư triển khai chương trình hỗ trợ các doanh nghiệp Nhật Bản thông qua cung cấp thông tin và hướng dẫn về thị trường Việt Nam cho các doanh nghiệp quan tâm. Chương trình sẽ giúp các doanh nghiệp tìm kiếm đối tác kinh doanh phù hợp và khắc phục những thiếu sót về kỹ thuật tại Việt Nam với sự hỗ trợ của các chuyên gia Nhật Bản.

Cùng với chương trình này, JICA đang hợp tác với Chính phủ Việt Nam trong việc xây dựng một dự án vay vốn hỗ trợ 13 trường dạy nghề và một dự án hợp tác kỹ thuật tại Việt Nam. Các dự án này đang gặp khó khăn do có sự thay đổi đột ngột và không định trước của một số quy định liên quan về phía Việt Nam.

Nếu tất cả các thủ tục chuẩn bị được hoàn thành và dự án được triển khai, chúng tôi hy vọng rằng, thông qua đó, việc đào tạo lực lượng lao động trẻ và có tay nghề tại Việt Nam sẽ được cải thiện dần dần với những tác động đáng kể. Một trong những đặc điểm đáng chú ý của chương trình hợp tác của JICA là các chuyên gia Nhật Bản sẽ hỗ trợ từ giai đoạn bắt đầu dự án để sau đó các cán bộ Việt Nam có thể tự triển khai hoạt động đào tạo lại.

Chúng tôi cũng tin rằng, nguồn vốn ODA sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển cơ sở hạ tầng để Việt Nam có thể tiếp tục tăng trưởng trong tương lai. Gần đây, Việt Nam đã cắt giảm đáng kể việc vay vốn từ nguồn ODA và thay thế bằng nguồn khác, như trái phiếu. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn cần tiếp tục phát triển cơ sở hạ tầng để phục vụ tăng trưởng kinh tế và nguồn vốn ODA sẽ vẫn giúp ích với nhiều vai trò khác nhau cho hoạt động này. So với các công cụ tài chính khác hiện có trên thị trường, vốn vay ODA từ Nhật Bản có ưu đãi tốt hơn với thời gian trả nợ dài (khoảng 30 – 40 năm), lãi suất thấp và cố định. Cơ chế ưu đãi này phù hợp với các dự án phát triển cơ sở hạ tầng quan trọng và chất lượng cao như Dự án Tuyến đường sắt Đô thị số 1 TP.HCM.

Thi công xây dựng cầu Bình Khánh thuộc Gói thầu J1, Dự án cao tốc Bến Lức – Long Thành.

Bộ GTVT vừa có công văn số 694/GTVT – CQLXD gửi Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam – VEC về việc triển khai thực hiện Dự án xây dựng đường cao tốc Bến Lức – Long Thành.

Tại văn bản này, Bộ GTVT yêu cầu VEC tổ chức làm việc cụ thể và chi tiết với nhà thầu thi công Gói thầu J1 thống nhất thời điểm triển khai tái huy động, thi công trên công trường; yêu cầu nhà thầu có cam kết và xây dựng kế hoạch, lịch trình triển khai cụ thể từng công việc để thi công trên công trường chậm nhất trước ngày 15/2/2023 (việc giải quyết các chi phí phát sinh sẽ được thực hiện đồng thời với triển khai thi công trên công trường).

VEC báo cáo kết quả làm việc, phương án thi công khối lượng còn lại của Gói thầu J1 về Bộ GTVT và Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp để báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Về đề xuất phương án bổ sung trụ tạm thi công, Bộ GTVT cho biết là theo quy định hợp đồng, nhà thầu thi công chịu trách nhiệm lập hồ sơ thiết kế bản vẽ thi công, phương án tổ chức thi công.

“Do vậy, yêu cầu nhà thầu Gói thầu J1 khẩn trương đệ trình VEC hồ sơ thiết kế phương án tổ chức thi công để phê duyệt, làm cơ sở triển khai thi công và xác định khối lượng, chi phí phát sinh”, công văn số 694 nêu rõ.

Về phát sinh chi phí dừng chờ, tái khởi động thi công, Bộ GTVT chỉ đạo VEC yêu cầu nhà thầu khẩn trương bổ sung đầy đủ hồ sơ pháp lý liên quan làm cơ sở giải quyết theo đúng quy định, đảm bảo quyền lợi của nhà thầu; đồng thời yêu cầu nhà thầu Gói thầu J1 tích cực và quyết liệt làm việc với VEC thống nhất kế hoạch tái khởi động và giải quyết các phát sinh của hợp đồng.

Bộ GTVT giao VEC tổ chức rà soát kỹ nội dung các hồ sơ, hợp đồng và làm việc cụ thể với nhà thầu để giải quyết dứt điểm các nội dung bổ sung, phát sinh theo đúng quy định của hợp đồng, pháp luật liên quan, không làm ảnh hưởng tiến độ. Trường hợp nhà thầu tiếp tục trì hoãn, kéo dài thời gian tái khởi động thi công thì kiên quyết xử lý theo quy định hợp đồng (trong đó có việc chấm dứt hợp đồng).

Đối với các gói thầu đang triển khai thi công, Bộ GTVT chỉ đạo VEC yêu cầu các nhà thầu tập trung thi công đảm bảo đúng tiến độ.

Đối với các gói thầu chấm dứt hợp đồng, lựa chọn nhà thầu mới, VEC Khẩn trương làm việc với JICA cho ý kiến về thông tin đấu thầu Gói thầu J3 và khẩn trương hoàn thiện thủ tục lựa chọn nhà thầu các gói thầu A1, A4, A6 để sớm triển khai thi công đảm bảo tiến độ chung toàn Dự án.

Được biết, Gói thầu J1 có tổng chiều dài 2,7635km gồm cầu Bình Khánh và cầu cạn, đi qua huyện Nhà Bè và Cần Giờ của TP. HCM được VEC và Liên danh Shimizu Corporation – Công ty Cổ phần đầu tư xây dựng và kỹ thuật Vinaconex ký hợp đồng vào ngày 27/10/2015. Giá trị hợp đồng là 2.816,753 tỷ đồng (không bao gồm dự phòng và VAT); hình thức hợp đồng là theo đơn giá điều chỉnh; thời gian thực hiện theo Hợp đồng là 1.430 ngày (từ 1/4/2016 – 29/2/2020).

Gói thầu J1 đã dừng thi công hạng mục cầu dây văng ngày 22/6/2018, dừng toàn bộ Gói thầu ngày 30/4/2020 với sản lượng đạt 77,63% khối lượng công việc. Nguyên nhân dừng thi công, chậm gia hạn tiến độ là do từ đầu năm 2019, Dự án không được bố trí nguồn vốn JICA theo Nghị quyết số 71/2018/QH14 ngày 12/11/2018 của Quốc hội dẫn đến Gói thầu J1 không có vốn và phải dừng thi công.

Mặt khác, từ năm 2018 sau khi VEC chuyển sang Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp đã phát sinh vướng mắc về việc xác định “cơ quan chủ quản, cấp quyết định đầu tư” dẫn đến khi thời hạn hoàn thành hợp đồng của Gói thầu J1 hết hạn ngày 29/02/2020, không đủ cơ sở để thực hiện gia hạn thời gian hoàn thành gói thầu.