Vì vậy, theo bà Trần Thị Huệ, Phó tổng giám đốc Kho bạc Nhà nước, một mặt, phải bảo đảm huy động đủ vốn theo nhu cầu chi tiêu, mặt khác, Kho bạc Nhà nước kiểm soát chi ngân sách chặt chẽ, hiệu quả theo yêu cầu của Nghị quyết 01/NQ-CP vừa được Chính phủ ban hành.

Bà Trần Thị Huệ, Phó tổng giám đốc Kho bạc Nhà nước.

Một trong những nhiệm vụ không hoàn thành năm 2022 là giải ngân vốn đầu tư công. Về phía Kho bạc Nhà nước – tổ chức thanh toán vốn đầu tư công, bà giải thích thế nào?

Kể từ năm 2020, khi dịch bệnh bắt đầu xảy ra, sản xuất, kinh doanh rơi vào khó khăn, Chính phủ luôn coi giải ngân vốn đầu tư công là một trong 3 động lực (cùng với đẩy mạnh xuất khẩu và phát triển thị trường nội địa) để duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế. Đặc biệt, năm 2022, sau khi dịch bệnh được kiểm soát, Quốc hội đã thông qua Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội (Nghị quyết 43/2022/QH15), thì đầu tư công lại càng được coi trọng vì xuất khẩu phụ thuộc vào thị trường quốc tế, còn tiêu dùng trong nước muốn tăng được thì thu nhập của người dân phải tăng.

Vì vậy, năm 2022, Chính phủ thông qua 4 nghị quyết, Thủ tướng Chính phủ ban hành 6 chỉ thị về việc đẩy mạnh vốn đầu tư công. Ngoài ra, Chính phủ còn thành lập 6 tổ công tác kiểm tra, đôn đốc, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công.

Kết quả là, khối lượng giải ngân vốn đầu tư công năm 2022 đạt khoảng 76% kế hoạch, hy vọng cả niên độ (đến ngày 31/1/2023), giải ngân vốn sẽ đạt 85-87%. Mặc dù không đạt kế hoạch, nhưng về số tuyệt đối, lượng vốn giải ngân trong năm 2022 vẫn cao hơn năm 2021 khoảng 50.000 tỷ đồng.

Việc giải ngân vốn đầu tư công chậm chắc không nằm ở phía Kho bạc Nhà nước, thưa bà?

Tôi khẳng định, việc giải ngân không hoàn thành kế hoạch là do không có khối lượng thanh toán. Còn ở khâu cuối cùng – rút tiền từ Kho bạc – không hề có bất cứ trở ngại nào, bởi chúng tôi đã chủ động rút ngắn thời gian kiểm soát chi theo hướng “thanh toán trước, kiểm soát sau”, tiếp nhận và giải quyết hồ sơ, chứng từ trong vòng một ngày đối với các khoản tạm ứng và thanh toán từng lần; rút ngắn thời gian kiểm soát chi đối với hồ sơ, hợp đồng theo nguyên tắc “kiểm soát trước, thanh toán sau”.

Năm 2023, Kho bạc Nhà nước tiếp tục kiểm soát chi theo nguyên tắc này, đồng thời kiểm soát chặt chẽ, an toàn, hợp lý bội chi ngân sách nhà nước để ưu tiên vốn cho các công trình hạ tầng quan trọng, thiết yếu và triển khai quyết liệt, có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp của Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội theo tinh thần Nghị quyết 01/NQ-CP năm 2023 vừa ban hành.

Kế hoạch vốn đầu tư công cho Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội năm 2022 không giải ngân hết sẽ được chuyển sang năm 2023. Thưa bà, vấn đề là, việc huy động vốn năm 2022 vô cùng khó khăn, chỉ huy động được 203.222 tỷ đồng, tức mới đạt 51% kế hoạch?

Huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu chính phủ là một trong những hình thức đi vay nợ, không phải cứ có kế hoạch là phải hoàn thành, mà phải căn cứ vào nhiều yếu tố như khả năng hấp thụ vốn của công trình, dự án đầu tư; sự biến động của thị trường tài chính – tiền tệ; thực tế thu ngân sách nhà nước.

Khả năng hấp thụ vốn của các công trình, dự án đầu tư công năm 2022 chỉ giải ngân được 75-76% kế hoạch. Trong nhiều năm qua, chưa năm nào thị trường tài chính – tiền tệ khó khăn như năm 2022. Nguyên nhân thì ai cũng biết, đó là các nền kinh tế lớn trên thế giới thắt chặt chính sách tài khóa, tiền tệ để đối phó với lạm phát, khiến lãi suất huy động tăng liên tục và giữ ở mức rất cao. Thị trường tài chính – tiền tệ Việt Nam cũng bị tác động không nhỏ, đặc biệt kể từ đầu tháng 10/2022 trở lại đây, lãi suất huy động vốn trên thị trường tăng liên tục, nếu Kho bạc đẩy mạnh phát hành trái phiếu sẽ tạo ra sự cạnh tranh trong huy động vốn, đẩy lãi suất huy động vốn của ngân hàng lên cao nữa, tác động tiêu cực trực tiếp đến doanh nghiệp cần vốn để duy trì và phục hồi hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Ngân sách năm 2022, thu vượt 27,8% dự toán, tăng 15% so với năm 2021; chi cả thường xuyên lẫn chi đầu tư không đạt dự toán; thị trường huy động khó khăn thì không nhất thiết phải huy động đủ kế hoạch vốn trái phiếu chính phủ. Vấn đề quan trọng nhất là điều hành phải đạt hiệu quả cao nhất.

Hiệu quả ở điểm nào, thưa bà, khi khối lượng huy động vốn chỉ đạt 51% – mức thấp nhất từ trước đến nay?

Hiệu quả ở chỗ, mặc dù chỉ huy động được hơn nửa khối lượng như tính toán ban đầu, nhưng ngân sách nhà nước vẫn bảo đảm toàn bộ các khoản chi thường thường xuyên, chi đầu tư; giữ được bội chi, nợ công; đã dành ra 164.701 tỷ đồng để thanh toán toàn bộ nợ gốc và lãi trái phiếu đến hạn. Số tiền không huy động đủ được sử dụng từ nguồn khác để bù đắp với chi phí thấp hơn nhiều so với đi huy động trái phiếu.

Vậy số tiền huy động không đủ thì lấy từ đâu, thưa bà?

Lường trước được khó khăn, nên Bộ Tài chính đề xuất Quốc hội một điểm trong Nghị quyết 43/2022/QH15 là cho phép vay từ các nguồn tài chính hợp pháp khác phù hợp. Nguồn hợp pháp ở đây chính là nguồn ngân quỹ nhà nước tạm thời nhàn rỗi.

Vay từ ngân quỹ nhà nước tạm thời nhàn rỗi có lãi suất thấp hơn rất nhiều so với phát hành trái phiếu, nhưng có nhược điểm là chỉ có thể “vay nóng”, vì nguồn này đã có kế hoạch chi tiêu, có địa chỉ giải ngân rõ ràng, chỉ có điều chưa dùng đến. Nguồn vốn này tạm thời chưa dùng hết, nhưng bất cứ lúc nào doanh nghiệp, chủ đầu tư, đơn vị sử dụng ngân sách cũng có thể lấy để chi tiêu theo kế hoạch và Kho bạc bắt buộc phải “trả ngay và luôn” theo đúng yêu cầu.

Chính vì vậy, Kho bạc vẫn vay ngân quỹ tạm thời nhàn rỗi, vẫn phải phát hành trái phiếu với tỷ lệ thích hợp để bảo đảm an toàn tài chính quốc gia.

“Các biện pháp đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, cùng với kết quả giải ngân tích cực trong năm 2022 đã bổ sung nguồn lực lớn cho tăng trưởng, góp phần giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô”. Đây là nhận định được Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh tại phiên họp Chính phủ thường kỳ được kết nối tới các địa phương diễn ra hôm qua (2/2).

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, ước giải ngân kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước (NSNN) đến ngày 31/1/2023 đạt 92,97% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, thấp hơn cùng kỳ năm 2022 (95,11%), tuy nhiên số tuyệt đối giải ngân của năm ngân sách 2022 cao hơn năm 2021 khoảng 100.000 tỷ đồng, tăng khoảng 23%.

Việc đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công được người đứng đầu Chính phủ xác định là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm của năm 2022 và năm 2023, do đó, theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Thủ tướng đã giao kế hoạch đầu tư vốn NSNN hơn 707.044 tỷ đồng, bằng 100% số vốn Quốc hội quyết nghị phân bổ chi tiết cho từng bộ, cơ quan trung ương, địa phương cho năm 2023.

Đến hết ngày 31/1/2023, các bộ, cơ quan trung ương và địa phương đã phân bổ, giao kế hoạch chi tiết cho danh mục nhiệm vụ, dự án là gần 516.771 tỷ đồng, đạt 73,1% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao.

Theo đánh giá của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, khó khăn, thách thức đang ngày càng gia tăng cả từ bên ngoài và bên trong nền kinh tế. Sức ép điều hành tăng trưởng kinh tế, kiểm soát lạm phát và bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô tăng cao.

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho rằng, việc tập trung nguồn lực đẩy nhanh các dự án kết cấu hạ tầng chiến lược, quan trọng, các dự án đầu tư công trong năm 2023 sẽ vừa hỗ trợ sản xuất trong nước, vừa phát triển không gian và động lực tăng trưởng mới cho tăng trưởng kinh tế.

Đồng tình với báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong đó có nội dung về đầu tư công, Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi cho biết, Thành phố đã đề ra các giải pháp thúc đẩy đầu tư công trong năm 2023, trong đó yêu cầu, với dự án đã được phân bổ vốn, chủ đầu tư phải có kế hoạch triển khai ngay. Đến tháng 7, nếu không làm rõ được kế hoạch giải ngân, Thành phố sẽ điều vốn sang dự án khác.

Với dự án còn trong danh mục dự phòng, TP.HCM sẽ có kỳ họp Hội đồng Nhân dân chuyên đề vào tháng 3 để phân bổ tiếp vốn. UBND Thành phố cũng tiếp tục vận hành ba tổ công tác và giao ban hàng tháng để kịp thời điều chỉnh vốn, giải quyết vướng mắc, khó khăn.

Nhằm thúc đẩy việc phân bổ, giải ngân kế hoạch đầu tư vốn NSNN năm 2023, Bộ Kế hoạch và Đầu tư kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo các bộ, cơ quan trung ương và địa phương khẩn trương phân bổ chi tiết toàn bộ kế hoạch đầu tư vốn NSNN năm 2023; thực hiện quyết liệt các nhiệm vụ, giải pháp đã đề ra để đẩy nhanh tiến độ giải ngân, xác định đây là nhiệm vụ chính trị trọng tâm năm 2023. Đồng thời, tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, chậm tiến độ giao vốn, thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn; tiếp tục rà soát các dự án, bảo đảm trọng tâm, trọng điểm; làm tốt công tác chuẩn bị đầu tư; thực hiện giải ngân ngay khi có khối lượng.

Ngoài ra, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng cho rằng, cần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong xử lý thủ tục đầu tư công, thẩm định dự án đầu tư, kiểm soát chi vốn trong nước và đơn rút vốn của các nhà tài trợ bằng chứng từ điện tử, chữ ký số, đơn giản hóa quy trình kiểm soát chi và hồ sơ yêu cầu rút vốn.

Theo Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, nhiệm vụ của tháng 2 là rất lớn, do đó, các bộ, ngành, địa phương cần đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm, hạn chế tối đa những tác động tiêu cực từ bên ngoài, phát huy tối đa mặt mạnh, làm được của năm 2022 và tháng 1/2023, khắc phục khó khăn, thách thức, trên cơ sở đó thúc đẩy, cổ vũ toàn hệ thống các cơ quan hành pháp và cả hệ thống chính trị tập trung phát triển kinh tế – xã hội với tinh thần phục hồi nhanh, phát triển bền vững ngay từ ngày đầu, tháng đầu của năm, giải quyết những vấn đề ách tắc, vướng mắc, tháo gỡ những vấn đề mà doanh nghiệp, nhân dân đang gặp khó khăn; đặt nền tảng cho phát triển kinh tế – xã hội năm 2023 và những năm tiếp theo.

Thi công Dự án thành phần cao tốc Bắc – Nam đoạn Vĩnh Hảo – Phan Thiết.  Ảnh: Đức Thanh

Không dùng hết, nguy cơ mất vốn

Hơn 80.800 tỷ đồng là số tiền được giải ngân từ Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội 2022-2023 sau gần 1 năm triển khai. Con số này được Bộ Kế hoạch và Đầu tư báo cáo tại phiên họp thường kỳ Chính phủ tháng 1/2023.

Cho rằng đây là một kết quả đáng ghi nhận, góp phần hỗ trợ người dân, doanh nghiệp và nền kinh phục hồi, song Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cũng thừa nhận, tình hình triển khai một số chính sách hỗ trợ người dân và doanh nghiệp đã hết thời gian thực hiện, một số chính sách có kết quả thực hiện còn hạn chế, chưa đạt yêu cầu đề ra.

“Việc phân bổ vốn chi đầu tư phát triển thuộc Chương trình còn chậm. Số vốn dự kiến bố trí cho một số dự án có thể không được phân bổ, nếu không báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội đúng thời hạn, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực của Chương trình”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói.

Tại báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, không quá khó để nhận ra, việc triển khai hỗ trợ lãi suất rất chậm so với yêu cầu đề ra. Cụ thể, tại Nghị quyết số 43/2022/QH15, Quốc hội đã quyết nghị cho sử dụng tối đa 40.000 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước để hỗ trợ lãi suất (2%/năm) cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh thông qua hệ thống ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, với con số đạt được là hơn 134 tỷ đồng, thì mới có khoảng 0,3% tổng nguồn lực được thực thi.

Thông tin cho biết, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đang phối hợp với các cơ quan liên quan sửa đổi Nghị định số 31/2022/NĐ-CP ngày 20/5/2022 của Chính phủ để tạo điều kiện triển khai thuận lợi hơn. Tuy nhiên, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, nguồn lực còn lại để thực hiện chính sách còn rất lớn, khả năng đến hết năm 2023 sẽ không giải ngân hết.

“NHNN cần nhanh chóng tính toán, xác định số tiền dự kiến không sử dụng hết và đề xuất phương án xử lý để báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ”, Bộ Kế hoạch và Đầu tư kiến nghị.

Không chỉ với chính sách hỗ trợ lãi suất 2%, ngay cả nguồn tăng thu, tiết kiệm chi ngân sách trung ương năm 2021 sau khi sử dụng để hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động, cũng vẫn còn dư hơn 2.856 tỷ đồng.

Chưa kể, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, vẫn còn khoảng 14.151 tỷ đồng kế hoạch vốn của Chương trình chưa được báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Trong số này, 9.605 tỷ đồng của các dự án đã hoàn thiện thủ tục đầu tư, đang lấy ý kiến để trình Thủ tướng Chính phủ; 1.214 tỷ đồng của 9 dự án chưa hoàn thiện thủ tục đầu tư; và 3.332 tỷ đồng của các dự án chưa được thông báo vốn.

Đồng Nai, Bình Dương, Khánh Hòa, TP.HCM, Bình Thuận, Quảng Ngãi, Điện Biên, Bình Phước, Ninh Thuận là những địa phương chưa hoàn thiện thủ tục đầu tư các dự án thuộc Chương trình. Bộ Y tế và Bộ Giao thông – Vận tải (chủ quản của Dự án Nâng cấp đoạn Km18-Km80, Quốc lộ 4B) được nhắc tới vì chưa có phương án phân bổ chi tiết đối với các dự án của mình.

Hiềm một nỗi, theo quy định của Quốc hội về dự toán ngân sách nhà nước năm 2023, sang ngày 31/3/2023, số vốn đầu tư phát triển thuộc Chương trình còn lại chưa được Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến sẽ không thực hiện phân bổ tiếp. Nguy cơ “mất vốn”, gây lãng phí nguồn lực vì thế là không nhỏ.

Gấp rút… tiêu tiền 

Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội đã dành 176.000 tỷ đồng cho đầu tư phát triển. Trong số này, Thủ tướng đã giao 147.138 tỷ đồng cho 94 nhiệm vụ, dự án. Riêng số tiền của kế hoạch năm 2022 là 38.155 tỷ đồng.

Số vốn trên đã được giải ngân bao nhiêu vẫn chưa được Bộ Tài chính thống kê và thực tế, chắc chắn giải ngân cũng không lớn, bởi phải tới gần tới cuối năm ngoái, nguồn vốn này mới được phân bổ. Chính vì thế, nếu tính gộp vào hơn 707.000 tỷ đồng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước năm 2023 (bao gồm hơn 100.000 tỷ đồng của Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội), thì số tiền “phải tiêu” trong năm 2023 là rất lớn.

Có một điểm tích cực, đó là ngay từ đầu năm nay, Chính phủ đã rất quyết liệt trong thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt đối với các dự án trọng điểm. Ngày đầu năm mới 2023, đồng loạt 12 dự án thành phần của Dự án cao tốc Bắc – Nam phía Đông đã được khởi công. Tại sự kiện đó, Bộ trưởng Bộ Giao thông – Vận tải đã phát động Phong trào thi đua “Xuân Quý Mão trên các công trường giao thông”, còn Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng phát động Tháng cao điểm giải ngân đầu tư công, thi công “xuyên Tết” tại các dự án giao thông chiến lược, quan trọng.

Nhờ nỗ lực đó, tính đến hết niên hạn ngân sách năm 2022 (ngày 31/1/2023), giải ngân vốn đầu tư công năm 2022 đạt 92,97% kế hoạch Thủ tướng giao. Tuy nhiên, giải ngân vốn đầu tư công của tháng đầu năm 2023 vẫn chậm, chỉ đạt 1,81% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, trong khi cùng kỳ năm 2022 đạt 2,% kế hoạch. Đáng chú ý, giải ngân vốn nước ngoài là “0” đồng.

Có lý do tháng 1 là tháng Tết, cũng có lý do tháng đầu năm, các bộ, ngành, địa phương vẫn đang tập trung triển khai phân bổ chi tiết kế hoạch vốn cho các dự án và đang hoàn thiện thủ tục đầu tư để giải ngân kế hoạch vốn. Nhưng tăng tốc tiêu tiền, gấp rút tiêu tiền vẫn luôn là yêu cầu hàng đầu.

Tại phiên họp thường kỳ Chính phủ tháng 1/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chỉ đạo, phải tăng cường quản lý chặt chẽ nguồn vốn đầu tư công hơn 700.000 tỷ đồng, thúc đẩy tiến độ dự án lớn, quan trọng, có tính lan tỏa cao, nhất là công trình giao thông trọng điểm.

“Phải đẩy nhanh tiến độ giải ngân ngay từ đầu năm; khẩn trương phân bổ chi tiết toàn bộ kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2023 theo đúng nguyên tắc, tiêu chí quy định; làm tốt công tác chuẩn bị đầu tư, chuẩn bị thực hiện dự án, kiểm tra, rà soát từng dự án, bố trí kế hoạch vốn”, Thủ tướng chỉ đạo.

Trong khi đó, với Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế – xã hội, Thủ tướng yêu cầu khẩn trương hoàn thành kế hoạch phân bổ vốn còn lại (14.100 tỷ đồng), đồng thời đánh giá khả năng thực hiện chính sách hỗ trợ lãi suất 2%; đề xuất phương án xử lý, điều chỉnh trước ngày 15/2/2023.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương cho biết, năm nay, số vốn cần giải ngân hơn 700.000 tỷ đồng, nên sức ép phía trước là rất lớn. “Công tác chỉ đạo điều hành, giám sát, triển khai thực hiện cần phải đồng bộ để giải ngân hết được số vốn này”, Thứ trưởng Trần Quốc Phương nói.

Cũng theo Thứ trưởng Trần Quốc Phương, điểm thuận lợi là năm nay, trong công tác chuẩn bị dự án, việc thẩm định và phê duyệt dự án sẽ giảm sức ép hơn năm 2022. “Đây là điều kiện tốt để bước vào thi công giải ngân ngay những tháng đầu năm”, Thứ trưởng nhấn mạnh.