Một góc cảng Hòn La (Quảng Bình)

Từ cụm liên kết biển

Nghị quyết 26-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển Vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ đến năm 2030 là vùng phát triển năng động, nhanh và bền vững, mạnh về kinh tế biển; có kết cấu hạ tầng kinh tế – xã hội đồng bộ, hiện đại. Có vai trò chiến lược đặc biệt quan trọng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường, quốc phòng, an ninh và đối ngoại, nhất là về kinh tế biển và quốc phòng, an ninh biển đảo của Tổ quốc.

Vùng Duyên hải miền Trung gồm 14 tỉnh từ Thanh Hóa đến Bình Thuận, chiếm 50% số tỉnh giáp biển của cả nước (14/28 tỉnh, thành phố), với chiều dài đường bờ biển 1.900 km, chiếm gần 60% chiều dài bờ biển cả nước. Đây là địa bàn đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước, có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển.

Không chỉ vậy, các tỉnh duyên hải miền Trung còn là cửa ngõ ra biển của vùng Tây Nguyên, nằm trên tuyến đường chiến lược giao thông đường thủy quốc tế năng động nhất thế giới. Việc sở hữu vị trí địa lý tiếp giáp với biển, điều kiện tự nhiên là “mặt tiền” nhìn ra biển, tạo đà thuận lợi cho giao lưu kinh tế, thương mại, văn hóa, phục vụ cho sự phát triển và hợp tác quốc tế của các tỉnh Duyên hải miền Trung.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 892/QĐ-TTg (ngày 26/7/2022), phê duyệt Đề án phát triển cụm liên kết ngành kinh tế biển gắn với xây dựng các trung tâm kinh tế biển mạnh thời kỳ đến năm 2030. Theo đó, mục tiêu tổng quát là nhằm tạo dựng các cụm liên kết ngành kinh tế biển phát triển hiệu quả, có sức cạnh tranh hội nhập cao, gắn với xây dựng các trung tâm kinh tế biển mạnh của quốc gia, tạo động lực thúc đẩy phát triển nhanh, bền vững kinh tế biển cả nước và các khu vực vùng biển và ven biển trên tất cả các mặt kinh tế, văn hóa xã hội, môi trường, quốc phòng an ninh, hướng đến đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển mạnh kinh tế biển thời kỳ đến năm 2030.

Phát triển cụm liên kết ngành kinh tế biển trước hết ở những khu vực trọng điểm gắn với xây dựng thành trung tâm kinh tế biển mạnh của quốc gia, trong đó phát triển 3-4 trung tâm kinh tế biển mạnh hàng đầu ở Đông Nam Á, đồng thời phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế cao hơn mức tăng trưởng chung của cả nước từ 1,2 lần trở lên.

Trong phương hướng nhiệm vụ phát triển, các cụm liên kết ngành kinh tế biển gắn với xây dựng các trung tâm kinh tế biển mạnh của quốc gia sẽ hình thành 7 cụm liên kết. Trong đó vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung sẽ có những cụm liên kết như: Cụm liên kết ngành kinh tế biển ở Bắc Trung Bộ (thuộc vùng biển và ven biển Thanh Hóa – Nghệ An – Hà Tĩnh – Quảng Bình) với khu vực trọng điểm phát triển là ven biển Nghệ An – Hà Tĩnh gắn với xây dựng thành trung tâm kinh tế biển mạnh có tầm quốc tế; Cụm liên kết ngành kinh tế biển ở Trung Trung Bộ (thuộc vùng biển và ven biển Quảng Trị – Thừa Thiên Huế – Đà Nẵng – Quảng Nam – Quảng Ngãi) với khu vực trọng điểm phát triển ở Đà Nẵng – Thừa Thiên Huế gắn với xây dựng thành trung tâm kinh tế biển mạnh có tầm quốc tế hàng đầu ở Đông Nam Á; Cụm liên kết ngành kinh tế biển ở Nam Trung Bộ (thuộc vùng biển và ven biển Bình Định – Phú Yên – Khánh Hòa – Ninh Thuận) với khu vực trọng điểm phát triển ở Khánh Hòa – Nam Phú Yên gắn với xây dựng thành trung tâm kinh tế biển mạnh có tầm quốc tế cao ở Đông Nam Á…

Những ngành, lĩnh vực ưu tiên trong khu vực này gồm: cảng biển tổng hợp trung chuyển hàng hóa trong nước, quốc tế và cảng chuyên dụng phục vụ du lịch, quốc phòng; công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng xuất khẩu, công nghiệp chế biến hải sản, khoáng sản biển tập trung, công nghiệp năng lượng tái tạo; du lịch biển đảo, phát triển các khu du lịch, đô thị du lịch biển có mức độ quốc tế hóa cao, liên kết các cơ sở du lịch biển với các cơ sở du lịch di sản, di tích văn hóa ven biển; nuôi trồng hải sản ứng dụng công nghệ cao và nghề cá xa bờ có phương tiện, thiết bị hiện đại khai thác ngư trường với trung tâm dịch vụ hậu cần phục vụ nghề cá…

Để hiện thực khát vọng “mạnh về biển, giàu từ biển” trong điều kiện thực tiễn của vùng Duyên hải miền Trung, tại Hội thảo khoa học “Phát triển kinh tế biển khu vực miền Trung trong bối cảnh hiện nay”, diễn ra hồi tháng 12/2022 tại Quảng Bình, TS. Huỳnh Minh Sơn (Đại học Đà Nẵng) cho rằng, để hiện thực hóa các mục tiêu nghị quyết, chủ trương, chính sách về kinh tế biển, cần có đề án phát triển nguồn nhân lực kinh tế biển, bám sát yêu cầu thực tiễn của mỗi địa phương, gắn với quy hoạch tổng thể và hài hòa với lợi ích chung của toàn vùng và đất nước.

“Các dự án phát triển kinh tế biển theo đó cần được chuẩn bị huy động trí tuệ, tham vấn, phản biện của chuyên gia (trường, viện, cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức nghề nghiệp) dựa trên các nghiên cứu, khảo sát, dự báo cung – cầu, từ đó là cơ sở để đặt hàng, xác định chỉ tiêu tuyển sinh, mở ngành nghề mới hoặc chuyển dịch các ngành. Nội dung chương trình đào tạo phù hợp yêu cầu thực tiễn các địa phương, doanh nghiệp, cũng như cụ thể hóa trong các dự án kèm theo, bảo đảm phát triển nguồn nhân lực mới có tính khả thi, thuyết phục”, TS. Huỳnh Minh Sơn khuyến nghị.

Những tuyến đường kết nối biển với Tây Nguyên thông qua Quốc lộ 19. Ảnh: Nguyễn Dũng

Tạo sức bật từ sự khác biệt

Khu vực miền Trung vẫn được ví là “mặt tiền” của quốc gia, là cửa ngõ ra biển cho các tỉnh Tây Nguyên. Con người nơi đây rất cần cù, chịu khó, năng động, sáng tạo, có ý chí và khát vọng vươn lên.

Tuy nhiên, vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung hiện là vùng có nhiều chỉ số phát triển thấp hơn mức trung bình của cả nước. Nhiều tiềm năng, lợi thế của vùng, nhất là lợi thế về kinh tế biển chưa được khai thác, phát huy hiệu quả để trở thành một nguồn nội lực quan trọng cho phát triển. Các khu kinh tế ven biển, cảng biển phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế. Du lịch phát triển chưa bền vững, thiếu đa dạng, sức cạnh tranh quốc tế còn thấp. Liên kết phát triển vùng còn lỏng lẻo, lúng túng, bị động…

Phát triển kinh tế biển miền Trung có ý nghĩa và vai trò quyết định. Ở góc độ địa phương ven biển, ông Vũ Đại Thắng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Bình cho hay, với mục tiêu sớm trở thành tỉnh phát triển khá trong khu vực Bắc Trung Bộ, Quảng Bình tiếp tục xác định phát triển bền vững kinh tế biển, kiểm soát khai thác tài nguyên biển, gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ chủ quyền biển đảo. Thu hút đầu tư hạ tầng, hình thành các khu du lịch nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí ven biển.

Với Đà Nẵng, Nghị quyết 26-NQ/TW nêu ra 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu. Trong đó, Thành phố có vai trò phát triển trở thành trung tâm của nhiều ngành, lĩnh vực của vùng. Theo ông Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng, Nghị quyết 26-NQ/TW có ý nghĩa rất quan trọng, thể hiện tư duy và tầm nhìn, định hướng chiến lược của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, nhằm tạo sự chuyển biến có tính đột phá trong chiến lược phát triển Vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ.

Từ cơ sở đó, trong thời gian tới, các địa phương miền Trung sẽ tiếp tục có những chủ trương nhằm thu hút dự án đầu tư để phát triển kinh tế biển đi kèm với các chính sách ưu đãi thông thoáng. Thực hiện mô hình tăng trưởng và tái cơ cấu các ngành kinh tế của địa phương theo hướng lấy kinh tế biển làm trọng tâm.

Quốc lộ 19 mới sẽ giúp Tây Nguyên rút ngắn khoảng cách tới hệ thống cảng biển của Vùng Duyên hải     Ảnh: Nguyễn Dũng

Câu chuyện về hạ tầng kết nối

Kết nối giao thông là yêu cầu cấp thiết để tạo động lực phát triển Vùng Duyên hải miền Trung – Tây Nguyên. Đây là điều kiện tiên quyết trong chiến lược phát triển của khu vực.

Tại khu vực “khúc ruột miền Trung”, hạ tầng giao thông chưa hoàn thiện, gây ảnh hưởng lớn tới liên kết vùng.

Theo đánh giá từ các chuyên gia, kinh tế các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên sẽ vươn lên mạnh mẽ khi hệ thống hạ tầng giao thông được nâng cấp, mở rộng. Nhưng hiện nay các địa phương trong vùng chưa phát huy tốt vai trò của cảng biển, đầu mối trung chuyển, quá cảnh, giao lưu hàng hóa khu vực…

Hệ thống giao thông đường bộ hiện nay ở Tây Nguyên đang bộc lộ nhiều điểm yếu. Tây Nguyên chỉ có duy nhất Quốc lộ 14 kết nối hầu hết các tỉnh trong khu vực với một số địa phương Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và duyên hải miền Trung, nhưng tuyến đường này đã quá tải.

Quốc lộ 26 nối Khánh Hòa với Đắk Lắk vừa nhỏ hẹp lại thường xuyên hư hỏng, phương tiện đi lại khó khăn, thậm chí nguy hiểm.

Quốc lộ 19 nối Gia Lai với Bình Định xây dựng đã lâu, lại nhiều đèo dốc. Quốc lộ 29 nối Phú Yên với Đắk Lắk có quy mô hiện trạng là đường cấp IV miền núi thì đang xuống cấp…

Do đó, ở tầm trung và dài hạn, vấn đề đẩy mạnh đầu tư, kết nối hạ tầng giao thông giữa khu vực Tây Nguyên với các khu vực lân cận, nhất là các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ đang được đặt ra hết sức cấp thiết.

Thực hiện chiến lược kết nối để phát triển với Tây Nguyên, lãnh đạo tỉnh Phú Yên qua các thời kỳ đã triển khai xây dựng một số tuyến giao thông huyết mạch. Đơn cử, tuyến Quốc lộ 19C nối 3 tỉnh Bình Định – Phú Yên – Đắk Lắk, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội không chỉ của tỉnh Phú Yên, mà còn của nhiều địa phương lân cận.

Ông Lê Tấn Hổ, Phó chủ tịch thường trực UBND tỉnh Phú Yên cho biết, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch Xây dựng tuyến cao tốc dài 220 km kết nối cảng biển Vũng Rô, Cảng hàng không Tuy Hòa, Cảng hàng không Buôn Ma Thuột và kết thúc tại cửa khẩu quốc tế Đăk Ruê (tỉnh Đắk Lắk).

“Đây là tuyến giao thông quan trọng đi qua một vùng đất đai rộng lớn có nhiều tiềm năng, nằm trong Tam giác phát triển kinh tế vùng Đông Bắc Campuchia, Tây Nguyên và vùng Nam Trung bộ Việt Nam. Một tuyến đường quan trọng khác đang được đầu tư, nâng cấp là tuyến Quốc lộ 25 nối từ Quốc lộ 1A đi qua các huyện Phú Hòa, Sơn Hòa của tỉnh Phú Yên đến thị trấn Chư Sê của tỉnh Gia Lai. Đây là một trong những tuyến đường huyết mạch, nối liền các tỉnh Đông Bắc Campuchia, Nam Lào và Tây Nguyên xuống các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ ra các cảng biển”, ông Lê Tấn Hổ nói.

Với vai trò là thủ phủ của Tây Nguyên, Đắk Lắk cũng tập trung quy hoạch, đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông kết nối TP. Buôn Ma Thuột với các tỉnh trong vùng và duyên hải miền Trung. Tỉnh Đắk Lắk phấn đấu đến năm 2025 sẽ hoàn thành nhiều tuyến đường cao tốc như Buôn Ma Thuột – Khánh Hòa; Buôn Ma Thuột – Liên Khương và Buôn Ma Thuột – Phú Yên; đồng thời tăng cường hợp tác, trao đổi và vận chuyển hàng hóa từ Đắk Lắk nói riêng, khu vực Tây Nguyên, Tam giác phát triển Campuchia – Lào – Việt Nam nói chung thông qua các cảng biển như Cam Ranh, Bắc Vân Phong, Nam Vân Phong, Vũng Rô…

Hay những năm gần đây, Bình Định là địa phương “nổi như cồn” trong chính sách đẩy mạnh về hạ tầng giao thông đi trước. Tại địa phương này, các tuyến quốc lộ nối biển với Tây Nguyên đã thành hình hài (trục ngang Quốc lộ 19 mới); tuyến ven biển ĐT 639 (trục dọc) đang trên đà về đích…

Bí thư Tỉnh ủy Bình Định Hồ Quốc Dũng từng khẳng định, Bình Định “mở đường” theo các hướng ngang và dọc, chính là xây dựng mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội một cách nhanh nhất.

”Bệ đỡ” cho Tây Nguyên

Với vị trí chiến lược, Vùng Duyên hải miền Trung nằm trên trục giao thông chính Bắc – Nam, kết nối với Tây Nguyên, Nam Lào, Đông Bắc Campuchia; có tiềm năng lớn về tài nguyên thiên nhiên. Đây cũng là địa bàn có tiềm năng lớn về kinh tế biển, đóng vai trò “mặt tiền” của nền kinh tế. Đặc biệt, trong nhiều năm qua, kinh tế của Vùng có sự khởi sắc và tăng trưởng liên tục.

Trong bối cảnh mới, Vùng Duyên hải miền Trung có điều kiện thuận lợi để trở thành trung tâm kinh tế biển mạnh, phát triển đa dạng các ngành dịch vụ có giá trị gia tăng cao như dịch vụ xuất, nhập khẩu, du lịch, nghề cá, dầu khí, vận tải…

Tuy nhiên, nhìn về tổng thể, mặc dù duy trì được mức tăng trưởng cao trong thời gian dài, nhưng quy mô nền kinh tế  của Vùng này còn tương đối nhỏ và chiếm tỷ trọng khá thấp trong nền kinh tế Việt Nam.

Theo nhận định của các chuyên gia, nhà khoa học và doanh nghiệp đóng trên địa bàn, có rất nhiều nguyên nhân, nhưng cũng giống như nhiều khu vực khác, một trong những nguyên nhân chính xuất phát từ việc liên kết phát triển vùng còn nhiều hạn chế, đang thiếu các hành lang pháp lý và cơ chế phối hợp, chế tài thực thi phù hợp…

Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết số 23-NQ/TW, ngày 6/10/2022 (Nghị quyết 23) của Bộ Chính trị khóa XIII về Phương hướng phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Tây Nguyên đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chủ trì.

Theo Tổng Bí thư, cần phải nhận thức rõ vùng Tây Nguyên là địa bàn chiến lược đặc biệt quan trọng về kinh tế, xã hội, môi trường sinh thái, quốc phòng – an ninh và đối ngoại của cả nước. “Phát triển Tây Nguyên nhanh, bền vững là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước, là nhiệm vụ quan trọng của cả nước, trước hết là của các địa phương trong vùng và Vùng Duyên hải miền Trung, Vùng Đông Nam bộ”, Tổng Bí thư nêu yêu cầu của Bộ Chính trị.

Cái “lõi” của Nghị quyết 23 là việc đẩy mạnh liên kết vùng, nội vùng, lấy quy hoạch làm cơ sở quản lý phát triển vùng. Phát triển vùng Tây Nguyên theo hướng liên kết chặt chẽ với vùng Duyên hải miền Trung và vùng Đông Nam bộ; lấy việc phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, hạ tầng số làm động lực, tạo dư địa cho sự phát triển Vùng.

Đẩy nhanh kết nối với các trung tâm kinh tế lớn của cả nước, với các nước trong khu vực Tiểu vùng sông Mekong, nhất là trong khuôn khổ Hợp tác Tiểu vùng Mekong mở rộng, khu vực Tam giác phát triển Việt Nam – Lào – Campuchia và các quốc gia trong khối ASEAN…

Thì tại Nghị quyết số 26 – NQ/TW ngày 3/11/2022 của Bộ Chính trị, xác định vùng Bắc Trung bộ và Duyên hải Trung bộ thực sự là địa bàn chiến lược đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại của cả nước; là”mặt tiền”của quốc gia, “khúc ruột”của Tổ quốc là “cửa ngõ” ra biển cả, “bệ đỡ” cho các tỉnh Tây Nguyên, kết nối hành lang kinh tế Đông – Tây với đường hàng hải, hàng không quốc tế, nhiều cảng biển và cảng hàng không lớn.

Lâu nay, câu chuyện làm du lịch kết nối vẫn luôn được các chuyên gia, các nhà hoạch định đưa ra bàn bạc tại các diễn đàn, hội thảo tại khu vực miền Trung và Tây Nguyên. Khi các địa phương chọn du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn, ưu thế vượt trội nhìn từ nguồn lực tự nhiên, thì câu chuyện liên kết vùng du lịch dù có những kết quả đáng ghi nhận nhưng vẫn còn thiếu cơ chế, chính sách.

Theo TS. Trần Du Lịch, việc liên kết phát triển du lịch giữa các tỉnh, thành sẽ tạo nên khả năng cạnh tranh cao hơn, nâng cao khả năng thu hút đầu tư và khách du lịch đến địa bàn liên kết với tư cách là một điểm đến thống nhất.

Đơn cử như Nha Trang – Khánh Hòa, đây là địa phương có vai trò trong triển khai liên kết vùng, ảnh hưởng rộng đến các chỉ báo phát triển, hình ảnh cả vùng trên bản đồ du lịch trong nước và quốc tế. Năm 2018, lượng khách đến Nha Trang – Khánh Hòa đạt 6,3 triệu lượt, do đó địa phương này được xác định là một cực quan trọng của liên kết vùng “Nha Trang – Ninh Chữ – Đà Lạt”, hay “Tam giác tăng trưởng du lịch” khu vực phía Nam là TP.HCM – Đà Lạt – Nha Trang.

Nhưng ở chiều ngược lại, phát triển du lịch Vùng Duyên hải Nam Trung bộ và Lâm Đồng – Tây Nguyên cũng là điều kiện và cơ hội để du lịch Khánh Hòa bứt phá, thực hiện mục tiêu trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh.

Những vấn đề đặt ra trong liên kết vùng về các ngành, lĩnh vực có lợi thế, nhất là phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, hệ thống cảng biển, phát triển đô thị; phát triển đa dạng các ngành dịch vụ có giá trị gia tăng cao như dịch vụ xuất, nhập khẩu, du lịch, nghề cá, dầu khí, vận tải…; phát triển cảng biển, dịch vụ cảng, kinh tế đảo và vận tải biển, phát triển các khu kinh tế biển gắn với phát triển công nghiệp biển và du lịch… Từ đó, đề xuất những định hướng về các thể chế, cơ chế, chính sách, nguồn lực mới, các động lực liên kết mới để phát triển khu vực duyên hải miền Trung trở thành “bệ đỡ” cho Tây Nguyên thực hiện giấc mơ xuyên Á.