Lỗ 103 tỷ đồng vì tự doanh

Công ty cổ phần Chứng khoán VIX (mã VIX) đã công bố báo cáo tài chính quý IV/2022 với doanh thu hoạt động đạt hơn 237 tỷ đồng, giảm 24% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, chi phí hoạt động lại tăng vọt lên mức 361 tỷ đồng, gấp gần 4 lần cùng kỳ.

Trong cơ cấu doanh thu hoạt động kỳ này, lãi từ các tài sản tài chính thông qua lãi/lỗ (FVTPL) chiếm tỷ trọng lớn nhất và đạt 155 tỷ đồng, tăng nhẹ so với cùng kỳ. Hoạt động tự doanh của VIX đi xuống rõ rệt trong quý IV khi lỗ từ FVTPL gấp 7 lần cùng kỳ, từ mức lỗ 45,5 tỷ đồng quý IV/2021 xuống mức âm 344 tỷ đồng kỳ này. Bên cạnh đó, chi phí tự doanh cũng tăng 60% lên 10 tỷ đồng.

Doanh thu cho vay và phải thu đạt 45 tỷ đồng, giảm 42% so với cùng kỳ. Doanh thu hoạt động môi giới chứng khoán đạt 32 tỷ đồng, bằng chưa tới 1/3 cùng kỳ năm trước. Doanh thu môi giới thu hẹp, chi phí mảng môi giới cũng giảm đáng kể 63% xuống còn hơn 14 tỷ đồng. Riêng trong quý IV/2022, VIX báo lỗ ròng 103 tỷ đồng. Đây là mức lỗ kỷ lục kể từ khi niêm yết lên giao dịch trên sàn chứng khoán (năm 2009).

VIX lỗ kỷ lục kể từ khi niêm yết lên giao dịch trên sàn chứng khoán vào năm 2009.

Khoản lỗ quý IV khiến lợi nhuận sau thuế cả năm 2022 của VIX chỉ đạt 312 tỷ đồng, chỉ mới hoàn thành gần 48% mục tiêu lợi nhuận đề ra đầu năm. Con số trên giảm 58% so với cùng kỳ và cũng chỉ gần bằng lợi nhuận năm 2020. Cả năm 2022, doanh thu hoạt động đạt 1.187 tỷ đồng, tăng 26% so với năm 2021. Trong đó, lãi từ FVTPL, doanh thu môi giới, doanh thu lưu ký hay doanh thu tư vấn tài chính đều sụt giảm.

Kết quả đi lùi sau tăng vốn

VIX nằm trong số các công ty chứng khoán tăng vốn mạnh nhất trong năm 2022. Tại ngày 31/12, quy mô vốn điều lệ của VIX đạt 5.821 tỷ đồng sau hai đợt phát hành, gồm chào bán cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu (tỷ lệ 1:1) hồi tháng 2/2022 và chi trả cổ tức bằng cổ phiếu (tỷ lệ 100:6) hồi tháng 8/2022.

Tại thời điểm cuối năm 2022, tổng tài sản của VIX đạt 8.148 tỷ đồng, tăng hơn 72% so với đầu năm. Với nguồn vốn mới tăng thêm, VIX chủ yếu đầu tư thêm vào các tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ (FVTPL), tăng từ 1.600 tỷ đồng đầu năm lên 4.892 tỷ đồng hiện tại. Trong đó, cổ phiếu niêm yết chiếm tỷ trọng lớn hơn với 2.272 tỷ đồng, gấp 3,3 lần số đầu năm. Trái phiếu chưa niêm yết ở mức 1.741 tỷ đồng, gần gấp đôi đầu năm và phần còn lại là cổ phiếu chưa niêm yết. Cùng đó, công ty chứng khoán này còn một lượng lớn tiền mặt và tương đương tiền với giá trị xấp xỉ 1.350 tỷ đồng, chiếm 16,6% tổng tài sản. 

Trong khi đó, dư nợ cho vay ký quỹ đến cuối năm giảm còn 1.678 tỷ đồng, thấp hơn 2.600 tỷ đồng hồi đầu năm nhưng tăng gần 300 tỷ đồng thời điểm cuối quý III.

Bên cạnh việc gia tăng tài sản, nguồn vốn mới từ các cổ đông còn giúp Chứng khoán VIX giảm đáng kể nợ phải trả. Tổng nợ đã giảm mạnh còn 285 tỷ đồng, từ mức 968 tỷ đồng hồi đầu năm. Trong đó, công ty đã tất toán khoản vay ngắn hạn 250 tỷ đồng cùng với 100 tỷ đồng trái phiếu phát hành ngắn hạn, ngoài ra, khoản trái phiếu dài hạn trị giá 500 tỷ đồng cũng được tất toán hết.

VPS

Lợi nhuận quý IV giảm 62%, cả năm vẫn tăng nhẹ

Công ty cổ phần Chứng khoán VPS vừa công bố kết quả kinh doanh hợp nhất quý IV với doanh thu hoạt động đạt 1.412 tỷ đồng, giảm 51% so với cùng kỳ. Gần như toàn bộ các mảng kinh doanh của VPS đều ghi nhận sự sụt giảm so với quý IV/2021.

Trong đó, nghiệp vụ môi giới vẫn là mảng đóng góp nhiều nhất vào doanh thu hoạt động với 550 tỷ đồng nhưng con số này giảm 50% so với cùng kỳ. Trên thị trường cổ phiếu, VPS tiếp tục giữ “ngôi vương” về thị phần môi giới trong nhóm các công ty chứng khoán. Tuy nhiên, so với quý liền trước, thị phần của công ty chứng khoán này giảm ở cả ba sàn. Trên sàn HoSE , thị phần của VPS giảm mạnh từ 18,71% xuống còn 14,81%. Còn ở sàn HNX, VPS vẫn giữ ngôi vương với khoảng cách tách biệt với nhóm đằng sau dù giảm 0,81% thị phần trong quý IV. 

Bên cạnh đó, doanh thu tư vấn tài chính kỳ này chỉ đạt 7 tỷ đồng, giảm 93%. Mảng đóng góp lớn thứ 2 trong doanh thu hoạt động là lãi từ các tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ (FVTPL) cũng giảm 57% và đạt 514 tỷ đồng. Trong khi đó, doanh thu lưu ký là mảng hiếm hoi có tăng trưởng với mức tăng 15% lên 16,3 tỷ đồng.

Tương ứng, chi phí hoạt động của VPS  cũng giảm hơn 52% so với cùng kỳ, xấp xỉ 1.121 tỷ đồng. Lỗ từ các tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ (FVTPL) giảm 62% xuống còn 523 tỷ đồng. Chi phí tự doanh và chi phí môi giới giảm lần lượt 13% và 44%. Ngoài ra, chi phí tài chính cũng giảm đến 46% xuống 116 tỷ đồng.

VPS báo lãi sau thuế quý IV/2022 đạt 74 tỷ đồng, giảm 62% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, tính chung cả năm 2022, dù doanh thu hoạt động giảm 11% xuống 8.440 tỷ đồng, nhưng lợi nhuận sau thuế của công ty vẫn tăng nhẹ gần 1% và đạt 804 tỷ đồng.

Dù vậy, thu nhập ròng trên mỗi cổ phiếu (EPS)của Chứng khoán VPS lượng cổ phiếu phổ thông lưu hành bình quân năm 2022 gấp 3 lần năm trước. EPS đã giảm từ mức 6.277 đồng năm 2021 xuống còn 2.057 đồng năm vừa qua.

Thu hẹp quy mô tài sản , tăng trữ tiền mặt

Tại thời điểm 31/12/2022, quy mô vốn điều lệ của VPS đạt hơn 5.700 tỷ đồng. Lợi nhuận để lại chưa phân phối xấp xỉ 2.584 tỷ đồng, tương đương gần nửa vốn điều lệ công ty chứng khoán này. Trong năm 2022, VPS đã thu hẹp đáng kể quy mô tài sản dù nhích lên trong quý cuối cùng của năm. Tổng tài sản cuối năm đạt 20.215 tỷ đồng, giảm hơn 6.600 tỷ đồng (+25%) so với số đầu năm.

VPS đã bán toàn bộ khoản đầu tư nắm giữ đến ngày đáo hạn (HTM) là tiền gửi có kỳ hạn trên 3 tháng, trong khi số dư đầu năm là 2.311 tỷ đồng. Dư nợ margin cấp cho các khách hàng cũng chỉ còn 6.170 tỷ đồng, giảm gần 4.400 tỷ đồng (- 41%) so với thời điểm đầu năm và giảm 2.300 tỷ đồng trong riêng quý IV. Cùng với đó, các khoản phải thu cũng giảm xuống mức 259 tỷ đồng trong khi số đầu năm là 2.117 tỷ đồng, phần lớn nhờ thu hồi được khoản phải thu bán các tài sản tài chính.

Danh mục tài sả tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ FVTPL của VPS đạt 3.756 tỷ đồng tại thời điểm cuối năm, giảm so với mức 4.096 tỷ đồng hồi đầu năm, trong đó VPS nắm giữ chủ yếu là công cụ thị trường tiền tệ.

Ở chiều ngược lại, VPS tăng tích trữ tiền gửi dưới 3 tháng có tính thanh khoản cao. Chỉ trong 3 tháng cuối năm, tiền và tương đương tiền đã tăng 8.070 tỷ đồng lên 9.191 tỷ đồng. Bên cạnh việc tích cực thu hồi các khoản phải thu, giảm cho vay margin…, VPS cũng đã tăng vay nợ trở lại trong quý IV.

Vay ngắn hạn tại ngày 31/12 xấp xỉ 10.840 tỷ đồng, chiếm hơn một nửa nguồn vốn của công ty chứng khoán này. Con số trên giảm gần 4.400 tỷ đồng so với đầu năm nhưng cao hơn nhiều mức 7.750 tỷ đồng cuối quý III. Sau đợt phát hành năm 2021, VPS không có thêm đợt tăng vốn nào trong năm vừa qua.

Phần tiền gửi của nhà đầu tư về giao dịch chứng khoán theo phương thức công ty chứng khoán quản lý cuối kỳ ở mức 17.350 tỷ đồng, giảm 5,6% so với đầu năm.

Thị trường chứng khoán Việt Nam tiếp tục biến động tiêu cực trong khoảng thời gian quý IV/2022 dù có sự hồi phục tích cực trong cuối tháng 11 và 12. Kết thúc phiên giao dịch cuối cùng của tháng 12, VN-Index đóng cửa ở mức 1.007,09 điểm, tương ứng giảm 125,02 điểm (-11,04%) so với cuối quý III/2022. Tương tự, HNX-Index cũng giảm 44,94 điểm (-17,96%) xuống còn 205,31 điểm.

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán liên tục gặp khó khăn ở thời điểm đầu quý IV/2022, đặc biệt VN-Index từng rơi sâu xuống 874 điểm (phiên 16/11), hàng loạt cổ phiếu lao dốc khiến nhiều chủ doanh nghiệp, cổ đông lớn nhận các lệnh gọi ký quỹ (call margin). Tình trạng trên xảy ra khi giá cổ phiếu giảm đến một tỷ lệ nhất địnhbuộc nhà đầu tư nộp thêm tiền, bổ sung thêm tài sản đảm bảo hoặc chấp nhận thực hiện giải chấp đối với cổ phiếu đang cầm cố tại các công ty chứng khoán để vay tiền. Nhiều nhà đầu tư là người nội bộ và cổ đông lớn đã rơi vào tình trạng trên, điển hình tại Novaland (NVL), Hải Phát Invest (HPX), Bất động sản Phát Đạt (PDR)…

Làn sóng call margin làm gia tăng lực cung, kéo giá cổ phiếu giảm sâu thêm và tiếp tục thúc đẩy đà bán giải chấp. Đây cũng là nguyên nhân khiến thị trường nhiều phiên rơi vào trạng thái hoảng loạn. Lực đỡ từ khối ngoại từ giữa tháng 11 giúp thị trường dần hồi phục. Tuy nhiên, trong nửa cuối quý IV, nhu cầu sử dụng margin cũng không còn quá mạnh mẽ như trước do tâm lý nhà đầu tư tỏ ra thận trọng sau một khoảng thời gian thị trường lao dốc rất mạnh. Tính riêng trên sàn chứng khoán TP. HCM, giá trị giao dịch bình quân phiên năm 2022 đạt 17.004 tỷ đồng, giảm 21,24% về giá trị so với bình quân năm 2021. Nhu cầu sử dụng đòn bẩy tài chính cũng giảm theo xu hướng chung của dòng tiền.   

Thống kê dư nợ cho vay (bao gồm cho vay margin và ứng trước) tại gần 70 công ty chứng khoán thời điểm 31/12/2022 đạt khoảng 122.200 tỷ đồng, giảm hơn 45.000 tỷ đồng (-27%) so với quý III/2022 và giảm 74.000 tỷ đồng (-38%) so với cuối năm 2021. Đây cũng là quý có dư nợ cho vay thấp nhất kể từ quý II/2021.

Tổng dư nợ cho vay tại gần 70 công ty chứng khoán. Đơn vị: Tỷ đồng.

Tính riêng trong nhóm 10 công ty chứng khoán có dư nợ margin cao nhất, giá trị các khoản cho vay đạt hơn 76.000 tỷ đồng, giảm 27.900 tỷ đồng so với cuối quý III/2022 và giảm 48.100 tỷ đồng so với cuối năm 2021. Chỉ trong vòng một năm, dư nợ cho vay tại 10 công ty chứng khoán dẫn đầu đã giảm 38,7%.

Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam tiếp tục dẫn đầu về quy mô cho vay với 13.598 tỷ đồng, giảm 17% so với quý liên trước, trong đó có 12.600 tỷ đồng đến từ cho vay margin. Đứng thứ vẫn là Chứng khoán SSI (SSI) với dư nợ cho vay 11.057 tỷ đồng, giảm 29% so với quý III/2022 và giảm đến 53% so với cuối năm 2021. Đáng chú ý, Mirae Asset Việt Nam và SSI cũng là hai công ty hiếm hoi còn giữ được mức dư nợ cho vay trên mốc 10.000 tỷ đồng.

Chứng khoán Techcombank (TCBS) có mức giảm lớn nhất trong số 5 công ty chứng khoán có dư nợ cho vay trên 10.000 tỷ ở quý III/2022. Tính đến hết năm 2022, dư nợ dù đứng ở vị trí thứ 3 với 9.354 tỷ đồng nhưng giảm đến gần 39% so với quý III.

Trong top 10 công ty có dư nợ cho vay lớn, Chứng khoán MB (MBS) có tốc độ thu hẹp quy mô cho vay nhanh nhất. Chỉ trong 3 tháng cuối năm, giá trị các khoản cho vay đã giảm 47% so với quý trước và 47,4% so với cuối năm 2021, chỉ còn xấp xỉ 3.760 tỷ đồng.

Dư nợ cho vay của 10 CTCK dẫn đầu quý IV/2022. Đơn vị: Tỷ đồng.

Chứng khoán Tân Việt (TVSI) cũng là cái tên đáng chú ý khi có dư nợ từ 3.820 tỷ đồng (quý III/2022) xuống còn vỏn vẹn 363 triệu đồng. Trong quý IV/2022, TVSI gặp vấn đề liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp.

Truớc đó, Bộ Công an khởi tố vụ án và khởi tố bị can liên quan đến sai phạm trong việc phát hành trái phiếu, huy động tiền của nhà đầu tư của Tập đoàn đầu tư An Đông khiến thị trường trái phiếu doanh nghiệp biến động mạnh theo chiều hướng xấu. Hiện, không còn nhà đầu tư mua mà chỉ đồng loạt đòi bán trái phiếu, kể cả bán trước hạn. TVSI đánh giá đây là các yếu tố bất khả kháng bất ngờ và đột ngột. Do đó, HĐQT và ban điều hành Công ty buộc phải quyết định tạm dừng nhận chuyển nhượng trái phiếu cho TVSI từ ngày 10/10/2022.

Thị trường chứng khoán quý IV/2022 đã đi qua nhiều cung bậc cảm xúc.

Miếng bánh nhỏ lại

VN-Index đóng cửa phiên giao dịch cuối cùng của năm 2022 ở mức 1.007,09 điểm, giảm gần 1/3 so với cuối năm 2021. Cùng với những cú rơi sâu của điểm số, dòng tiền trên thị trường cũng qua nhiều phiên trầm lắng khi nhiều nhà đầu tư lựa chọn đứng ngoài quan sát. Trên sàn chứng khoán TP.HCM – HoSE, giá trị giao dịch bình quân phiên đạt 17.004 tỷ đồng, giảm 21,24% về giá trị so với bình quân năm 2021. 

Dù vẫn là mức thanh khoản “đáng mơ ước” giai đoạn trước đây, nhưng miếng bánh thị trường năm qua đã thu hẹp đáng kể. Công ty cổ phần Chứng khoán VPS – công ty dẫn đầu về thị phần môi giới chứng khoán, chỉ thu về 550 tỷ đồng doanh thu từ hoạt động môi giới, bằng phân nửa cùng kỳ.

VPS trở thành công ty chứng khoán đứng số 1 về thị phần trên sàn HoSE từ quý I/2021 và duy trì vị trí này suốt 2 năm qua, nhưng thị phần trong quý IV/2022 đã giảm xuống 14,81%, từ mức 18,71% quý liền trước và mức 17,12% cùng kỳ năm 2021. Cả năm 2022, doanh thu môi giới của VPS giảm hơn 9% – thấp mức giảm bình quân toàn thị trường.

Trong khi đó, doanh thu môi giới của Công ty cổ phần Chứng khoán SSI giảm gần 60% trong riêng quý IV/2022 và giảm 32,2% trong cả năm. SSI tiếp tục đứng vị trí thứ hai trong bảng xếp hạng thị phần giao dịch cổ phiếu sàn HoSE, dù thị phần giảm mạnh từ 11,05% xuống 9,84%.

Không riêng hai “ông lớn” VPS và SSI, doanh thu môi giới giảm ở hầu hết công ty chứng khoán trong bối cảnh thị trường chung thu hẹp. Cả năm 2022, doanh thu môi giới của 10 công ty chứng khoán dẫn đầu thị phần giao dịch sàn HoSE giảm gần 19,4% so với năm trước.

Dòng tiền e dè hơn không chỉ tác động trực tiếp đến doanh thu môi giới của nhóm các công ty chứng khoán. Nhu cầu sử dụng các khoản vay ký quỹ (margin) để làm đòn bẩy tài chính cũng thu hẹp đáng kể, đặc biệt trong quý IV/2022. Tại VPS, dư nợ margin cấp cho các khách hàng tại ngày 31/12/2022 xấp xỉ 6.170 tỷ đồng, giảm 4.400 tỷ đồng so với thời điểm đầu năm.

Nhiều công ty chứng khoán đã giảm hàng ngàn tỷ đồng dư nợ margin chỉ trong 3 tháng cuối năm, đứng đầu là Công ty cổ phần Chứng khoán Kỹ thương (TCBS) giảm 6.545 tỷ đồng. SSI cũng giảm 4.515 tỷ đồng margin, Công ty cổ phần Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam cắt giảm xấp xỉ 2.500 tỷ đồng. Cùng với nghiệp vụ môi giới, lãi từ các khoản cho vay và phải thu cũng đóng góp tỷ trọng lớn ở các công ty chứng khoán và ghi nhận sự sụt giảm đáng kể ở quý vừa qua.

Áp lực cạnh tranh nóng hơn

Thống kê ở 5 công ty chứng khoán dẫn đầu, tổng thị phần nhóm này chiếm tới 46,29% giao dịch trên sàn HoSE, nhỉnh hơn năm 2021 (46,23%), cao hơn đáng kể năm 2020 và năm 2019. So với năm 2021, Mirae Asset Việt Nam đã giành thêm thị phần và lọt vào top 5. Tuy nhiên, không có thay đổi ở 4 vị trí dẫn đầu. VPS, SSI, Công ty cổ phần VNDirect và Công ty cổ phần Chứng khoán HSC tiếp tục giữ vững vị trí của mình.

Đây đều là các công ty chứng khoán lớn đã liên tục củng cố năng lực tài chính trong 2 năm qua, một phần nhằm đáp ứng nhu cầu cho vay ở giai đoạn thị trường tăng nóng, một phần nhằm tận dụng sức nóng của thị trường và triển vọng của công ty để triển khai thành công các đợt huy động vốn. So với thời điểm cuối năm 2019, quy mô vốn điều lệ của cả 4 công ty chứng khoán dẫn đầu thị phần đều tăng bằng lần, như VPS gấp 1,63 lần, SSI 2,92 lần, VNDirect 5,52 lần, hay HSC tăng vốn gần gấp rưỡi.

Giữ được thị phần khi tổng quy mô giao dịch toàn thị trường thu hẹp khiến nhiều công ty chứng khoán đánh đổi bằng hiệu quả. Tỷ suất lợi nhuận gộp trên doanh thu riêng mảng môi giới đã giảm đáng kể. Ở top 10 doanh nghiệp dẫn đầu thị phần, doanh thu môi giới giảm chưa đến 20%, nhưng lãi gộp mảng này giảm tới 28,2%. Biên lợi nhuận gộp mảng môi giới của VPS giảm từ 22% trong quý IV/2021 xuống còn 12% quý IV/2022. SSI chỉ gần hòa vốn ở mảng môi giới trong quý IV/2022, trong khi cùng kỳ năm trước, cứ mỗi 100 đồng doanh thu môi giới, chỉ cần bỏ ra 63 đồng chi phí.

Nhiều công ty khác cũng chấp nhận kinh doanh không đủ bù chi phí như Công ty cổ phần Chứng khoán Dầu khí (PSI), Công ty cổ phần Chứng khoán Tiên Phong (TPS), hay Công ty cổ phần Chứng khoán VPBank (VPBankS). Dù nguồn thu chính vẫn đến từ tự doanh trái phiếu, VPBankS đang thúc nguồn thu từ môi giới và cho vay ký quỹ. Riêng ở mảng môi giới, công ty này chấp nhận bỏ 10 đồng chi phí, dù nhận về chưa đến 6 đồng doanh thu.

Xu hướng tăng vốn của các công ty chứng khoán đã chậm lại đáng kể trong năm 2022. Song gần đây, TCBS công bố bản kế hoạch tăng vốn “khủng” khi dự kiến có thêm hơn 10.000 tỷ đồng từ các cổ đông.  

Với quốc gia có dân số trẻ như Việt Nam, tỷ trọng đầu tư thường lớn hơn kênh đầu tư lãi suất cố định. Theo nhiều chuyên gia, dù có những nhà đầu tư rời khỏi thị trường trong giai đoạn khó khăn vừa qua, nhưng các nhà đầu tư cá nhân, với sự nhanh nhạy, cũng sẽ quay lại rất nhanh, đồng thời có thêm nhiều lựa chọn tốt hơn về nơi đặt tài khoản nhờ sự cạnh tranh từ các thành viên thị trường.